De eilanden van de Canarische archipel rusten alle op een brede onderzeese vulkanische sokkel van soms van duizenden meters hoogte. De huidige eilanden vormen de boven water liggende top van deze vulkanen. 

Reliëfkaart van Gran Canaria. Rechts is de noordkant van het eiland, links het warmere maar ook veel drogere zuiden.

Uitgestrekte delen van Gran Canaria worden ingenomen door elkaar bedekkende lagen ignimbriet. Deze vormen imposante, steil afbrekende rotspartijen, zoals hier op de foto bij Barranquillo Andrés. 

Satellietopname van het bijna cirkelvormige eiland Gran Canaria. Duidelijk is te zien dat het eiland vanuit het midden doorsneden wordt door brede en diepe erosievalleien (barranco's). 

Het hoge midden van Gran Canaria heeft het karakter van een grillig berglandschap met steile rotspieken en diepe valleien. Hoewel alles van vulkanische oorsprong is, herinnert het landschap hier niet aan.

Het is nauwelijks voor te stellen dat zich op deze plaats ooit een duizenden meters hoge stratovulkaan bevond, te vergelijken met de huidige Teide op Tenerife. Evenmin is voor te stellen dat in het verleden reeksen door heftige vulkaanuitbarstingen tientallen kilometers brede instortingskraters, die men caldera's noemt, op deze plaats zijn ontstaan. De twee steile rotspieken rechts op de foto zijn die van Roque Bentaiga en Roque Nublo.

Hoewel ignimbrieten een groot deel van het huidige Gran Canaria vorm geven, bestaat het eiland voornamelijk uit basaltische gesteenten. Talloze opeenvolgende plateaubasalten geven de steile, honderden meters hoge rotskusten aan de noord- en westkant van Gran Canaria een indrukwekkend, gelaagd aanzicht.

Playa Agaete met kustklif dat opgebouwd is uit boven elkaar liggende lagen plateaubasalt. De roodbruine laag boven in het klif is een afzetting van scoria, die door de hitte van de daarboven uitgevloeide, meer massieve basaltafzetting oranjerood is gebakken (gefrit).

De weg bij Los Montes in het noordoosten van Gran Canaria is dwars door een slakkenvulkaan aangelegd. Het vulkaanlichaam is voornamelijk opgebouwd uit los vulkanisch materiaal dat bij opeenvolgende erupties in de lucht geworpen is.  De grote brokken in de wand zijn vulkanische bommen.

Bij Los Montes in het noordoosten van Gran Canaria heeft men in de kijkrichting van Las Palmas een prachtig uitzicht over een aantal slakkenvulkanen. Deze markeren de laatste fase van vulkanisme op Gran Canaria, die basaltisch van aard was.

Fraai gelaagde as- en lapillli-lagen in een oude groeve, aangelegd in een slakkenvulkaan bij Lomo de las Meseras, Telde.

Geologische kaart van Gran Canaria

Pliniaanse vulkaanuitbarstingen behoren tot de meest heftige die we kennen. De uitdrukking is genoemd naar de Romein Plinius de Jongere, die in 79 na Chr. getuige was van de verwoestende uitbarsting van de Vesuvius, waarbij steden als Pompeï, Herculaneum en Stabiae verwoest werden. De heftigheid van de uitbarstingen wordt veroorzaakt door enorme explosies van hete gassen, vermengd met vulkanisch as, magmadruppeltjes en steenfragmenten. De aswolk die hierbij ontstaat kan tientallen kilometers hoog in de atmosfeer opstijgen.

Pliniaanse uitbarsting van de vulkaan Mnt. Mayon op de Filippijnen in 1984. Dit type uitbarsting treedt op bij magmatypen die rijk aan silica zijn. Deze zijn stroperig tot zeer taai van aard, waardoor het ontwijken van vulkanische gassen zeer bemoeilijkt wordt. Hierdoor wordt in het vulkaanlichaam een steeds grotere gasdruk opgebouwd, die op een gegeven moment tot enorme explosies leidt. Niet alleen wordt hierbij een zeer indrukwekkende hoog opstijgende gas- en aswolk geproduceerd, een nevenverschijnsel is het optreden van alles vernietigende pyroklastische stromen (gloedwolken), zoals die ook op de foto zichtbaar zijn.

Opgeheven kustplateau bij Agaete op Gran Canaria, bestaande uit plateaubasalt. In het noordwesten van Gran Canaria, met name in de omgeving van de plaats Agaete komen langs de kust een aantal vlakke plateaus voor. Het zijn voormalige abrasievlakten, die door de eroderende werking van de branding zijn ontstaan. Waarschijnlijk als gevolg van magmatische werking in het vulkaanlichaam zijn delen van Gran Canaria opgeheven. Delen die eerst onder water lagen vormen nu kustplateaus die opnieuw in steile kliffen naar zee afbreken.

Kussenbasalt in de Barranco de Tamaraceite, zuidwestelijk van Las Palmas op Gran Canaria. Kussenbasalt ontstaat bij het onder water uitvloeien van basaltlava. Zijn kussenbasalten in kustkliffen e.d aangesneden, dan is het zeker dat deze tot boven de zeespiegel zijn opgeheven.

Langs de westkust van Gran Canaria zijn in de barranco's talloze afzonderlijke ignimbrietafzettingen zichtbaar. De gelaagdheid van de rotsen op de foto duiden op afzonderlijke ignimbrieten. Uit de flauwe helling  van de afzettingen en het steile afbreken, waardoor hoge klifkusten zijn ontstaan, wordt duidelijk dat het eiland ooit veel groter moet zijn geweest. Door de oceaandeining is in de loop van de tijd zeer veel vulkanisch rotsgesteente door erosie verdwenen. De gevormde, steile rotskliffen zijn soms honderden meters hoog.

Aan de kust bij Mogan in het westen van Gran Canaria, zijn in het steile kustklif fraaie ignimbrietafzettingen zichtbaar. Ze hebben een fonolietische samenstelling. De opeenvolgende ignimbrietafzettingen worden aan de onderzijde begrensd door een oranjekleurige zone. Deze is veroorzaakt door de intense hitte van de bedekkende ignimbriet na de afzetting. 

Verschijnselen van tafoni in lichtkleurige ignimbriet in het zuiden van Gran Canaria.

Tafoni is een verschijnsel dat vooral optreedt in korrelige en/of poreuze gesteenten in kustgebieden van landen met een warmer klimaat. Tafoni uit zich in de vorm van kleine en grotere, rondachtige verdiepingen, kuiltjes, holten die soms grotachtig diep kunnen zijn. Ze ontstaan meest onder invloed van zout dat door verstuivend zeewater (branding, storm e.d.) op gesteenten langs kusten neerslaat. Ook gesteenten die zich enige kilometers landinwaarts bevinden kunnen door tafoni zijn aangetast. Het zout verplaatst zich met water door het gesteente, waar het door verdamping aan het oppervlak door kristaldruk gesteentepartikels loswerkt. Foto Fred v/d Beemt - Assen.

Van dichtbij vormt tafoni vooral in zandsteen soms prachtige holtestructuren. In gesteenten als deze ignimbriet in het zuiden van Gran Canaria zijn de gevormde holten als gevolg van korrelonregelmatigheden en wisselende eigenschappen van het gesteente veel onregelmatiger van vorm. Foto Fred v/d Beemt - Assen.

Op geen eiland in de Canararische archipel zijn op zo'n grote schaal ignimbrietafzettingen ontsloten als op Gran Canaria. Hier bij Barranquillo Andres, een aantal kilometers noordelijk van Arguineguin, zijn in de tegenoverliggende wand van de barranco tientallen afzonderlijke ignimbrieten zichtbaar. Deze ignimbrietlagen duiden op een lange periode van zeer explosief vulkanisme.

Oranjekleurige ignimbrietafzettingen in een weginsnijding bij Barranquillo Andres. De lichtkleurige, oranjebruine ignimbrieten onder de donkere afzetting zijn door de wegaanleg vers aangesneden. Hierin zijn een drietal afzonderlijke ignimbrieten te onderscheiden. Aan de onderzijde worden deze begrensd door een modderstroomafzetting (lahar).

Kleurige ignimbrieten van Fuente de Los Azulejos bij Tasarte in het westen van Gran Canaria. De veelkleurigheid van de afzettingen is veroorzaakt doordat oververhitte stoom en vulkanische gassen minerale bestanddelen in het aanwezige ignimbrietische materiaal hebben omgezet. 

Halverwege de weg tussen Mogan en San Nicolas de Tolentino zijn de kleurige, hydrothermaal omgezette ignimbrieten het fraaist te zien. Het punt met vlak daarbij een restaurant is een toeristische attractie. Behalve hier zijn deze omgezette ignimbrieten kilometers lang, hoog in de rotswand langs de weg naar San Nicolas te vervolgen. Deze ignimbrieten zijn meer dan 13 miljoen jaar geleden ontstaan.

De kegelvormige dome van Risco Blanco is aan zijn lichte kleur al van kilometers afstand bij San Barthelomé zichtbaar. De vulkanische gesteentemassa bevindt zich in de wand van de Tirajana caldera. Risco Blanco is een van de vele stuwkoepels die miljoenen jaren geleden door het omhoog komen van magma in het vulkaanlichaam, rond deze oude caldera zijn ontstaan. Oorspronkelijk was de kegel van Risco Blanco bedekt door oudere lava-afzettingen van de Roque Nublo groep.

De kegelvormige dome is te danken aan het langzaam omhoog komen van magma, ca. 3,8 miljoen jaar geleden. Het magma wist het vulkaanoppervlak echter niet te bereiken. De kegelvormige rots is heeft een syenietische samenstelling.

Het centrale deel van Gran Canaria heeft een woest bergachtig karakter, met grillige, soms hoge bergpieken en diepe dalen. De begroeiing is door het droge klimaat niet uitbundig. Niet te missen zijn de naaldbomen. In overgrote meerderheid zijn het inheemse pijnbomen, verwant aan onze grove den. Deze Canarische den is op de Canarische eilanden endemisch. De boom is een belangrijke houtleverancier van Canarisch grenenhout.

De meest opvallende objecten in het centrale landschap van Gran Canaria zijn de monolieten Roque Nublo en Roque Bentaiga. Beide rotsformaties zijn erosierestanten. Ze maken duidelijk dat in de loop van de tijd in het centrale deel van het eiland ontzettend veel gesteente door miljoenen jaren durende erosie is verdwenen. Beide rotspieken bestaan uit fonoliet ofwel klanksteen. Fonoliet heeft de neiging om in dunne platte stukken te splijten. Als deze met de hamer worden aangetikt dan produceren ze een heldere klank. Vandaar de naam.

Het is nauwelijks voor te stellen dat het centrale deel van Gran Canaria in het verleden tot tweemaal toe gekroond werd door majestueuze, duizenden meters hoge stratovulkanen. Reeksen heftige explosies hebben deze vulkanen letterlijk opgeblazen en doen verdwijnen. Erosie van miljoenen jaren daarna heeft een sterk ingekerfd vulkanisch landschap achter gelaten.

Roque Bentaiga bestaat uit het vulkanische gesteente fonoliet. Hoewel het fijnkorrelige, soms porfierische gesteente uit een relatief silicarijk magma is ontstaan, komt vrije kwarts er niet in voor. 

Door ondergrondse magmatische activiteit zijn delen van Gran Canaria opgeheven, waardoor onder water gelegen abrasieplateaus in de loop van de tijd boven water zijn gekomen. Deze vlakke delen zijn dicht bevolkt. Montana de Amagro en de slakkenkegel Pico de Galdar op de achtergrond, zijn ontstaan tijdens de derde vulkanische cyclus op Gran Canaria. Deze vulkanen zijn jonger dan 3 miljoen jaar.

De opvallend symmetrische slakkenkegel Pico de Galdar ligt in het uiterste noordwesten van Gran Canaria. De vulkaankegel ligt in een opmerkelijk vlak gebied, een opgeheven abrasieplateau. De vulkaan wordt aan de zuidkant omgeven door de plaatsen La Atalaya en Galdar. 

Gran Canaria is door zijn vele gezichten zeer afwisselend. Het eiland wordt daarom wel eens een 'minicontinent' genoemd Vooral het noordelijke kustgebied voorbij San Nicolas, richting het oosten, is indrukwekkend door de vele honderden meters steile kliffen. Deze hoge rotswanden zijn door de eroderende werking van de zee ontstaan. 

Aan de rand van het natuurpark Tamadaba heeft men een fantastisch uitzicht op het noordwestelijke kustgebied van Gran Canaria. De witte vlek links van het midden is de plaats Agaete met daarboven een aantal jongere basaltische vulkanen, waaronder de Pico de Galdar.

Langs de rand van het Parque Natural de Tamadaba breken de basaltische rotsen vrijwel loodrecht af naar zee. De steile kustkliffen zijn hier honderden meters hoog.De donkere rotsen bestaan uit talloze opeenvolgende basaltlagen (plateaubasalt). De vlakke kuststrook is een opgeheven abrasieplateau, dat door de branding opnieuw wordt aangetast. Hierdoor ontstaan nieuwe kliffen. 

Het rolsteenstrand van Playa de Tasarte, aan de westkust van Gran Canaria, wordt aan de noordzijde afgesloten door een opvallend steile, roestig bruine rotspartij. Deze rotsen bestaan voor het grootste deel uit tientallen boven elkaar gelegen basaltlagen (plateaubasalt), afgewisseld met scoria. Plateaubasalten stellen overigens ca. drievierde van het eiland Gran Canaria samen. Daarbovenop liggen andere vulkanische gesteenten, zoals ignimbrieten en fonolieten. Dit is ook hier op de foto het geval. De grijze top van de rotspartij bestaat uit fonoliet.

Tussen Maspalomas en Playa del Ingles bevindt zich een prachtig levend duinlandschap, waar door windwerking allerlei duinvormen, waaronder heel fraaie barchanen ofwel sikkelduinen, ontstaan. Liefhebbers van zandribbelstructuren komen hier aan hun trekken.

Een grotere tegenstelling met de foto hiernaast is vrijwel niet denkbaar. Vandaar ook dat men wel spreekt van een 'minicontinent' als men het over Gran Canaria heeft. Een ruig berglandschap vrijwel zonder begroeiing omzoomt de Presa de Parralillo, een stuwmeer oostelijk van San Nicolas de Tolentino, dat erg belangrijk is voor de watervoorziening van het eiland.

Naast ruige, onherbergzaam ogende berglandschappen kom je op sommige plaatsen op Gran Canaria weelderig groene 'oases' tegen, zoals hier bij Santa Lucia de Tirajana in de Barranco de Tirajana.

Het sterk verweerde vulkaanlandschap in het midden van het eiland doet aan een gewoon berglandschap denken. Dat zich hier eerder een enorme stratovulkaan van wellicht enige duizenden meters hoogte bevond, is nauwelijks voor te stellen. Miljoenen jaren verwering hebben het landschap van Pozo de las Nievas in het midden van het eiland onherkenbaar veranderd. Hier bevindt zich ook het hoogste punt: 1949 meter boven de zeespiegel.

De hitte van het afgezette materiaal waaruit deze lichtkleurige ignimbriet is ontstaan heeft de onderliggende tufafzetting rood gekleurd. Barranquillo Andres, Gran Canaria.

Door chemische invloeden is deze miljoenen jaren oude ignimbrietafzetting prachtig blauwgroen gekleurd. Een toeristische attractie dit. Waar? Fuente de los Azulejos tussen Mogan en San Nicolas de Tolentino, Gran Canaria.

Laharafzettingen bij Barranquillo San Andres, Gran Canaria.
Tijdens hevige vulkanische uitbarstingen wordt veel waterdamp hoog de atmosfeer ingeblazen, waar deze condenseert en vaak aanleiding is tot heftige wolkbreuken. Het regenwater vermengt zich met het losse vulkanische materiaal dat op de helling van de vulkaan ligt. Hieruit ontstaan modderstromen die men lahar's noemt. Modderstromen nemen hellingafwaarts met gemak enorme steenblokken mee. 

Zuilenbasalt bij Moyo op Gran Canaria.

Sferoïdale verwering van basalt in Barranco de la Aldea op Gran Canaria.

Idem. beelduitsnede. 

Op diverse plaatsen op Gran Canaria zijn onder overhangende ignimbrietafzettingen rotswoningen gebouwd. Voor platlanders als wij lijkt dit een beangstigende situatie.

Westelijk van Agaete in het noordwesten van Gran Canaria heeft de branding in de loop van de tijd hoge, steile basaltkliffen doen ontstaan. Hierbij zijn vrijstaande rotspieken vrijgeprepareerd. Vooral deze 'Dedo de Dios' ofwel 'de vinger gods' heeft een opmerkelijke vorm. Aan de basis ervan zijn allerlei donkerder gekleurde gangvullingen van basalt zichtbaar.

In de rotswanden van Barranco del Draguillo zijn opeenvolgende basaltuitvloeiingen te zien. De dicht op elkaar gelegen basaltlagen worden aan de bovenzijde afgedekt door een massieve basaltlaag. De hitte daarvan heeft de daaronder gelegen laag scoria roodachtig gekleurd.

De slakkenvulkaan Pico de Galdar aan de kust in het noorden van Gran Canaria bestaat uit losse pyroklasten met daarin vaak talrijke vulkanische bommen. Lagen met vulkanisch as, lapilli wisselen elkaar af. Hier en daar komen lagen voor met grotere steen- en lavabrokken.