Uitbarstingen in het recente verleden
Uit historische tijd zijn van Gran Canaria geen erupties bekend. Uit onderzoekingen van de Universiteit van Las Palmas is gebleken dat in de laatste 11.000 jaar, het Holoceen dus, in het noorden van Gran Canaria 24 vulkaanuitbarstingen hebben plaatsgevonden. Hierbij zijn kleine, basaltische vulkaankegels gevormd van het Strombolische type. Dit type uitbarstingen verloopt doorgaans rustig, waarbij naast veel los materiaal (tefra) ook lava geproduceerd wordt. De 'verse' staat waarin sommige slakkenvulkanen verkeren, maakt duidelijk dat deze moeten zijn gevormd niet lang voordat de Spanjaarden in 1483 het eiland op de Guanchen veroverden.
Alle Holocene slakkenkegels op Gran Canaria zijn basaltisch van aard en zijn van het Strombolische type. Slakkenkegels ontstaan voornamelijk uit losse producten die bij opeenvolgende erupties uit de krater worden geworpen waardoor rond de krateropening een symmetrische vulkaankegel ontstaat. |
Guanchen, de oorspronkelijke bewoners op de Canarische eilanden, geven zich in 1496 op Tenerife over aan de Spaanse veroveraar Alonso Fernándes de Lugo. |
De symmetrische slakkenkegel van de vulkaan El Draguillo, opzij van de gelijknamige barranco bij Telde, is de oudste Holocene vulkaan in het oosten van Gran Canaria. |
Naast veel tefra produceerde de Draguillovulkaan ook basaltische lavastromen. Op de foto de opening van een oude lavatunnel, die ontstond nadat onder een gestolde korst nog vloeibare basaltlava wegvloeide, waardoor een diepe, tunnelvormige lavagrot ontstond. |
De uitbarstingen in het Holoceen vallen uiteen in een drietal perioden met vulkanische activiteiten, gescheiden door perioden van inactiviteit. De oudste Holocene eruptie was die van de vulkaan El Draguillo in het oosten van het eiland. Deze dateert van ongeveer 10.000 jaar geleden. Later in het Holoceen traden een aantal Strombolische erupties op in het noorden van Gran Canaria, in de periode van 5700-6000 jaar geleden. De meest recente, Jong-Holocene slakkenvulkanen en lavastromen zijn bekend uit een noordwest gerichte zone in het noorden van Gran Canaria. Deze vulkanisch actieve zone loopt van Berrazales via Bandama naar Las Isletas, een klein schiereiland ten noorden van de hoofdstad Las Palmas. Radiometrische dateringen wijzen uit dat een aantal van deze lage vulkaankegels en lavastromen ongeveer 3500 jaar oud moeten zijn. Uit onderzoek is gebleken dat het aantal eruptiecentra in de loop van het Holoceen is toegenomen en dat de rustperioden tussen de uitbarstingen korter lijken te worden. De hoeveelheid uitgestoten magma en de explosiviteit van de uitbarstingen is weliswaar niet erg groot maar deze zijn gaandeweg toegenomen.
Montanon Negro is een opvallend donker gekleurde vulkaankegel. Deze slakkenvulkaan ligt een paar kilometer noordelijk van Cruz de Tejeda, langs weg GC-21. Deze vulkaan bestaat voornamelijk uit basaltische lapilli. Het fijne gruis is reden waarom men deze slakkenvulkaan een tijdlang als groeve heeft geëxploiteerd. |
Het landschap rond Montanon Negro is bedekt met zwartgrijze lapilli. De hellingen zijn door het droge klimaat en de sterke porositeit van de lapilli vrijwel onbegroeid. Alleen de aangeplante Canarische pijnbomen vinden met hun diepreikende wortels nog voldoende vocht. |
Naast veel lapilli produceerde Montanon Negro ook lava. Een brede lavastroom van ruwe basaltische Aa-lava ligt als een opgeworpen wal in het landschap. |
De kracht van de erupties was soms zo groot dat vulkanische bommen hoog de lucht in werden geslingerd en tot ver in de omtrek terecht kwamen. Op een ervan heeft men een bordje bevestigd dat duidelijk vermoeidheidsverschijnselen vertoont. |
|
|
Calderilla Chica bij Telde, Gran Canaria. De basaltische lapilli op de binnenwand van deze slakkenvulkaan is door oxidatie roestbruin verweerd. Dat de hellingen na duizenden jaren nog grotendeels onbegroeid zijn, komt door het fijne, grindachtige karakter van de lapilli. Vocht wordt daardoor niet of nauwelijks vastgehouden. |
Hornito's zijn vreemd gevormde schoorstenen van gestolde lava. Tijdens het uitvloeien kan lava door druk op sommige plaatsen door de gestolde, gesloten korst van de lavastroom naar buiten treden. Afhankelijk van de lavadruk ontstaan hierdoor bizar gevormde schoorsteenachtige formaties. |
Llomo de las Meseras bij Telde. Slakkenvulkanen die voor het grootste deel uit losse producten zijn opgebouwd, zijn of worden vaak geheel of gedeeltelijk afgegraven. De fijnere lapilli gebruikt men in de betonindustrie. |
Detail van de foto hiernaast. Naast een grove gelaagdheid, die op aparte eruptiefasen duidt, zijn ook talloze dunne laagjes te zien die elkaar afwisselen. De lichtkleurige laagjes bestaan uit vulkanisch as. De afwisseling van grovere en fijne laagjes duidt op variaties tijdens opeenvolgende erupties. |
Het subrecente vulkaanlandschap bij Telde bestaat uit talrijke geïsoleerd staande of samengestelde, vrij lage slakkenvulkanen. De foto is genomen vanaf Mirador de 4 Puertos bij Telde. |
Montana de la Santidad, een deels afgegraven slakkenvulkaan bij Telde. De exploitatie is hier gestopt. De natuur in dit droge, onherbergzame door mensen gecreëerde landschap is bezig oude storthopen van vulkanisch materiaal te overwoekeren. |
Een van de meest recente uitbarstingen op Gran Canaria is die waarbij de Caldera de Bandama is gevormd. Men schat dat deze eruptie on geveer tweeduizend jaar geleden plaats vond. Vanaf het uitzichtplatform op de 569 meter hoge Pico de Bandama is het uitzicht over de caldera bijzonder fraai. Het uitzichtpunt is met de auto te bereiken via een sterk kronkelende, ca. 6km lange weg voorbij Tafira Alta, halverwege tussen de steden Las Palmas en Telde. De Caldera de Bandama is ruim 1000m breed, vrijwel rond en zo'n 200 meter diep. Op de bodem bevindt zich een klein boerderijtje. De caldera dankt zijn naam aan de Nederlander Daniel van Damme, die in de 17e eeuw op de hellingen van de vulkaan druiven verbouwde.
Caldera de Bandama is een ontploffingskrater, halverwege Las Palmas en Telde. De diepe kuil is geen echte caldera, maar is ontstaan door een geweldige gasexplosie, veroorzaakt doordat lava in contact kwam met grondwater. De ontstaanswijze verschilt niet van die van de Maare in de Duitse Eifel. Deze Maare zijn ontploffingskraters die zich naderhand met water vulden. Door het droge klimaat is dit op Gran Canaria niet gebeurd. |
Caldera de Los Marteles in het noordoosten van Gran Canaria is op een vergelijkbare wijze ontstaan. De vlakke kraterbodem bestaat uit erosiemateriaal dat in de loop van de tijd de kraterbodem opgevuld heeft. De percelering maakt duidelijk dat de bodem van de krater als akkerland in gebruik is. |
Roque del Pino is een kleurige slakkenvulkaan opzij van Caldera de Los Marteles. De oranje-roestige kleur van het basaltische materiaal (lapilli) is veroorzaakt door oxidatie. |
Campo de Volcanes La Rosiana bestaat uit een dor vulkanisch landschap bij Telde, dat gedomineerd wordt door een flink aantal grote en kleine slakkenkegels. Op de voorgrond is een klein exemplaar zichtbaar, op de achtergrond een grotere met een typische, door wind veroorzaakte asymmetrische kraterrand. |
In tegenstelling tot wat de naam suggereert is de Caldera de Bandama geen echte caldera. De brede krater kreeg zijn huidige vorm door een heftige hydrovulkanische (=freatomagmatische) uitbarsting. Hierbij komt magma in contact met grondwater, waardoor zeer heftige explosies plaats vinden. Bij Bandama is dus sprake van een explosiekrater, te vergelijken met die in de Duitse vulkanische Eifel. In een vochtiger klimaat zou de krater van Bandama met water gevuld zijn en net als in de Eifel een maar gevormd hebben.
Meerfelder Maar bij Daun in de Duitse Eifel is een met water gevulde ontploffingskrater. |
De ontploffingskrater van Caldera de Los Marteles is deels opgevuld met erosiemateriaal, waardoor een vlakke kraterbodem is ontstaan. Op de voorgrond een uitgeprepareerde basaltische gang. Die laat zien dat in de loop van de tijd door verwering een flinke laag vulkanisch materiaal is verdwenen. |
Pinos de Galdar met helemaal op de achtergrond de hoofdstad Las Palmas en het daarmee verbonden schiereiland La Isleta. Vanaf de mirador is het uitzicht bij helder weer adembenemend. Men kijkt uit over een groot deel van het noorden van Gran Canaria. |
Opname van de kraterwand van Pinos de Galdar waarin een duidelijke gelaagdheid valt waar te nemen. De slakkenvulkaan bestaat grotendeels uit los materiaal (tefra). De gelaagdheid duidt op afzonderlijke eruptiefasen. De bomen op de voorgrond zijn jonge Canarische pijnbomen. |
|
|
Pico de Galdar, noordoostelijk van de plaats Agaete, is een fraaie kegelvormige slakkenvulkaan. De vulkaankegel is van grote afstand in het overigens vrij vlakke landschap zichtbaar. De top van de vulkaan is met de auto bereikbaar. Erosie door regenwater heeft op de helling talloze geulen uitgesleten. De huizen van de plaatsen Galdar (links en in het midden en La Atalaya (helemaal rechts) zijn deels tegen de helling van de vulkaan gebouwd. |
Montana de Arucas is een oude slakkenkegel waar de stad Arucas met zijn prachtige kerk deels tegenaan is gebouwd. Onderaan de helling van de vulkaan heeft men terrassen aangelegd. De 'bergen' op de achtergrond zijn Laat-Holocene slakkenvulkanen van La Isleta, direct noordelijk van de hoofdstad Las Palmas. |
De verwachting is dat binnen niet al te lange tijd in het noorden van Gran Canaria opnieuw vulkanische uitbarstingen zullen plaats vinden. Er zijn namelijk geen redenen te bedenken dat het vulkanisme op Gran Canaria opeens tot het verleden behoort en dus 'dood' is. Deze basaltische erupties zullen hoogstwaarschijnlijk ook van het Strombolische type zijn. De kans op hydrovulkanische explosies is minder waarschijnlijk. Mochten ze optreden dan zullen deze waarschijnlijk een stuk minder heftig zijn als gevolg van de enorme onttrekking van grondwater aan het eiland ten behoeve van de bevolking en het toerisme.
Het schiereiland La Isleta wordt door een smalle inham gescheiden van de nieuwe uitbreidingswijken van Las Palmas op Gran Canaria. In het zuiden grenst het aan Puerto de La Luz, de grootste haven van de Canarische eilanden. |
La Isleta is ontstaan gedurende de laatste vulkanische fase in het Holoceen op Gran Canaria. Het schiereiland bestaat uit een aaneenschakeling van verschillende basaltische slakkenvulkanen. Het oorspronkelijk zwarte vulkanische materiaal is door oxidatie roestbruin gekleurd. Het eiland grenst aan een van Europa's drukstbezochte stranden, Playa de las Canteras. |
El Malpaïs de La Isleta bij Las Palmas op Gran Canaria.Tussen de kegelvormige slakkenvulkanen op La Isleta zijn vlaktes aanwezig die ontstaan zijn uit erosiemateriaal en uitgeworpen losse vulkaanproducten. Het dorre karakter van de stenige vlakte maakt landbouw onmogelijk. |
Tussen de zwarte lapilli zijn hier en daar merkwaardige, soms aerodynamisch gevormde en gegroefde vulkanische bommen te vinden. Het stenige materiaal op de foto is basalt. |