Gesteenten kunnen ook nog op een andere manier veranderen. Ook dit

is metamorfose, maar het proces wordt metasomatose genoemd.

Metasomatose is een chemisch en mineralogisch omzettingssproces, dat

onafhankelijk van het type metamorfose overal kan plaatsvinden. Bij

metasomatose vindt in gesteenten stoftransport plaats. Dit betekent dat

minerale bestanddelen uit gesteenten worden afgebroken en afgevoerd,

maar ook dat van buiten bouwstenen worden aangevoerd. Hierdoor kunnen

gesteenten zowel in chemisch als in mineralogisch opzicht compleet van

samenstelling veranderen.

Metasomatiet (Zweedse Helsinkiet) - Zwerfsteen van Ellertshaar Dr.).    Zweedse Helsinkieten zijn aantrekkelijk gekleurde gesteenten, die voornamelijk uit rode kaliveldspaat, groene epidoot en enige donkere mineralen (chloriet en magnetiet) bestaan. Plagioklaas, de andere veldspaat, ontbreekt vaak geheel aangezien dit mineraal door hydrothermale processen in epidoot is omgezet.	Metasomatiet (Zweedse Helsinkiet) - Zwerfsteen van Ellertshaar (Dr.).   Detail van de foto hiernaast.

De aan- en afvoer van bestanddelen vindt via microporiën plaats in vluchtige

vorm door water, hydrothermaal en/of pneumatolietisch, en veroorzaakt zo

een verandering van de mineralogische inhoud van gesteenten. Niet alleen

bij de vorming van mineralen als mica en amfibolen is de aanwezigheid

van water essentiëel, water speelt bij metamorfe processen een minstens

zo belangrijke rol als transportmiddel bij chemische reacties.

Syeniet (Metasomatiet) - Zwerfsteen van Kasseedorf (Dld.).   Als zwerfsteenvondst is dit gesteente te beschouwen als een syeniet. Tussen de roodachtige kaliveldspaat ontbreekt kwarts op een enkel korreltje na. Plagioklaas vormt verspreid lichter getinte, ietwat geelachtige vlekken. De donkere mineralen bestaat uit chloriet met iets magnetiet.   Dit gesteente is hoogstwaarschijnlijk hydrothermaal van samenstelling veranderd. Hete waterige vloeistoffen uit een naburig magmavoorkomen hebben de minerale samenstelling van het gesteente veranderd. Voordien was het een porfierische graniet.	Syeniet (Metasomatiet) - Zwerfsteen van Kasseedorf (Dld.).   Detail van de foto hiernaast.
Metasomatiet - Zwerfsteen van Sellingerbeetse (Gr.).   In dit gesteente is bij de hydrothermale omzetting meer kwarts bewaard gebleven. De licht oranje veldspaat bestaat deels uit kaliveldspaat en deels uit plagioklaas (waarschijnlijk albiet).	Metasomatiet (Epidootrots) - Zwerfsteen van Gaarkeuken (Gr.).   Deze zwerfsteen bestaat in hoofdzaak uit witte veldspaat (kaliveldspaat en albiet) en groene epidoot. De epidoot vormt duidelijke korrels in het gesteente. De vermoedelijke herkomst is een of ander voorkomen van skarngesteente in Midden-Zweden.

Onder omstandigheden kan door metasomatose het totale mineraalbestand

van een gesteente veranderen, zonder dat de structuur van het gesteente

daaronder leidt. Opsmeltingsverschijnselen spelen bij dit proces geen rol van

betekenis. Ook de diepte waarop metasomatose plaats vindt, is niet aan

duidelijke grenzen gebonden. De omzetting en nieuwvorming van mineralen

vindt dus vooral plaats in vaste toestand.

Zwerfsteenvoorbeelden van metasomatose komen weliswaar niet veel voor,

maar sommige vallen op door hun uiterlijk of mineralogische samenstelling.

Een zwerfsteentype dat al sinds jaar en dag bij verzamelaars bekend staat

onder de naam Zweedse Helsinkiet, is een door metasomatose omgezet

gesteente. Zweedse Helsinkiet is door de kleurcombinatie rood (kaliveldspaat)

en groen (epidoot) een bijzonder aantrekkelijk gesteente. Het wordt ook wel

unakiet genoemd, naar het voorkomen in de Unakas Mountains in Noord-Carolina

in de USA. Zweedse Helsinkiet heeft het uiterlijk van een (porfierisch)

magmatisch gesteente en doet bij het ontbreken van kwarts aan syeniet denken.

De groene epidoot in het gesteente is door omzetting van plagioklaas ontstaan.

De kaliveldspaat bleef onaangetast, kwarts ook, maar dit laatste mineraal kan ook verdwenen zijn. Het

gesteente komt in allerlei variaties voor.

Metasomatiet (Zweedse Helsinkiet) - Zwerfsteen van Groningen.    Als tegenhanger van Finse Helsinkiet, die voornamelijk uit witte veldspaat en roodachtige epidoot bestaat, werden zwerfsteentypen met rode kaliveldspaat en groene epidoot als 'Zweedse Helsinkiet' betiteld. In tegenstelling tot Finse Helsinkiet zijn Zweedse Helsinkieten geen gidsgesteenten. Ze komen in allerlei variaties op verschillende plaatsen in Zweden en Finland voor.	Metasomatiet (Zweedse Helsinkiet) - Zwerfsteen van Drachten (Fr.).
Metasomatiet (Zweedse Helsinkiet) - Zwerfsteen van Groningen.	Metasomatiet (Zweedse Helsinkiet) - Zwerfsteen van Broager (Dk.).
Metasomatiet (Finse Helsinkiet) - Zwerfsteen van Groningen.   In Zuid- en Zuidwest-Finland komen in het grondgebergte, bestaande uit S-granieten en metamorfieten, kleine voorkomens voor van dit epidoothoudende gesteente. Finse Helsinkiet doet aan syeniet denken door het ontbreken van kwarts. Uit talrijke zwerfsteenvondsten blijkt van dat Finse Helsinkiet ook kwartsrijkere varianten bestaan. De witte veldspaat bestaat uit een variabele hoeveelheid kaliveldspaat en plagioklaas (albiet). Het roodachtige component is epidoot, dat hier niet groen is maar roodbruin door een dun huidje van rode hematiet.	Metasomatiet (Finse Helsinkiet) - Zwerfsteen van Groningen.   Detail van de foto hiernaast.

Een ander voorbeeld van een metasomatisch omgezet gesteente is albietsyeniet.

Dit is een grof tot grootkorrelig, aan graniet herinnerend, veldspaatrijk

gesteente, waarin kwarts soms geheel ontbreekt. Op het breukvlak kleuren

veel albietsyenieten roomwit, grijs, grijsrood tot helderrood. Dat de veldspaat

geen kaliveldspaat is, wordt door de enigszins matte glans en de

tweelingstreping van de splijtvlakken al aangegeven. Het hoofdbestanddeel

is plagioklaas en hoogstwaarschijnlijk van de soort albiet, hoewel dit

macroscopisch niet met zekerheid valt te zeggen. Behalve plagioklaas komt

een wisselend, zij het gering percentage kaliveldspaat voor. In sommige

gevallen is ook vrij veel kwarts aanwezig. Het gesteente oogt dan als een

ietwat vreemdsoortige graniet.

Metasomatiet (Albietsyeniet) - Zwerfsteen van Wippingen (Dld.).   Door stoftransport is het van oorsprong granietische gesteente onder hydrothermale omstandigheden van samenstelling veranderd. Kaliveldspaat en kwartsbestanddelen maakten grotendeels plaats voor witte albiet (zure plagioklaas) en epidoot, zwarte magnetiet en chloriet.	Metasomatiet (Albietsyeniet) - Zwerfsteen van Haddorf (Dld.).   Dat plagioklaas door verwering aan de buitenzijde van de steen wit kleurt, is duidelijk op de foto te zien. Op het verse breukvlak kleurt dit mineraal vaak roserood. Het is van kaliveldspaat te onderscheiden doordat de splijtvlakken van de albiet matter glanzen. Het groene mineraal is epidoot dat langs hydrothermale weg uit plagioklaas is ontstaan.
Metasomatiet (Albietsyeniet) - Donderboerkamp, Norg (Dr.).   De verweerde buitenzijde van dit sterk porfierische gesteente kleurt mat vuilwit. Het hoofdbestanddeel is albiet, dat zich door het ruw verweerde oppervlak en zijn matte glans van kaliveldspaat onderscheidt.	Metasomatiet (Albietsyeniet) - Zwerfsteen van Donderboerkamp, Norg (Dr.).   Gezaagd oppervlak van de steen op de foto hiernaast.

Aan de verweerde buitenkant kleuren veel zwerfstenen van albietsyeniet

witachtig. Naast plagioklaas komen donkere mineralen in wisselende

hoeveelheid voor. Veelal is het groenzwarte chloriet met hier en daar nog

wat biotiet en hoornblende, regelmatig vergezeld van groene epidoot.

Zwerfstenen van albietsyeniet worden door zwerfsteenverzamelaars door

gebrek aan kwarts voornamelijk als syeniet herkend, maar het gesteente is,

anders dan de meeste syenieten, langs metasomatische weg ontstaan.

Skarngesteente - Zwerfsteen van Werpeloh (Dld.).   Deze zwerfsteen bestaat voor een belangrijk gedeelte uit ijzererts. Kwarts vormt heldergrijze strepen en banden in het gesteente (onderaan rechts). Verder is het gesteente doortrokken van groene epidoot.	Skarn - Zwerfsteen van Werpeloh (Dld.).

Skarn is een ander type metasomatiet. Dit gesteente ontstaat doordat

kalkgesteenten in de nabijheid van granietisch magma door stoftransport

metamorfoseren. Metasomatose vindt plaats door materiaaluitwisseling waarbij

ijzer, silica, aluminium en magnesium in combinatie met water uit het naburig

magma met de kalksteen reageren. De fluïden lossen calcium-carbonaat op in

het kalkgesteente, waarbij kalksteen of dolomiet in skarn verandert. Het

gebied waarin de reacties zich afspelen is over het algemeen niet erg groot,

vaak niet meer dan een aantal meters tot hooguit enkele honderden meters.

Skarngesteenten zijn bijzonder variabel van uiterlijk en bevatten vaak ertsen

van zink, koper, ijzer, lood, tin en soms ook goud. Als herkenbaar mineraal

komt granaat voor, naast augiet, geelgroene epidoot en kwarts. Als zwerfsteen

moeten skarngesteenten te vinden zijn. Door hun sterk wisselend uiterlijk

worden ze meestal niet als zodanig herkend. Hier komt nog bij dat skarngesteenten

door hun hoge kalkgehalte makkelijk verweren en in veel gevallen in onze

zandige streken door verwering en oplossing zijn verdwenen.