In vroeger tijden had men net als nu af en toe moeite om lichaam en geest in balans te houden. Voelen we ons vandaag de dag niet goed of we denken een griepje onder de leden te hebben, dan gaan we naar de dokter of... we zoeken een winkel met allerhande veelbelovende zalfjes, pilletjes en onduidelijke poedertjes. Met die 'medicijnen' verdwijnen de meeste klachten binnen veertien dagen, zonder duurt dat doorgaans twee weken.
Dat was vroeger anders. Doktoren waren er niet, maar wel mannen en vrouwen
die beweerden over gaven en vaardigheden te beschikken, waardoor zij mensen
beterschap beloofden. Behalve het gebruik van allerlei kruiden en onduidelijke
smeerseltjes ging de behandeling van de zieke meestal gepaard met het
opvoeren van rituelen. Die waren niet alleen bedoeld om indruk te maken,
maar dienden vooral om het gebrek aan deskundigheid te verbloemen.
Tegenwoordig zouden we die genezers kwakzalvers noemen. Een schrale troost
was wel dat de reguliere medische stand of wat daar voor door ging, destijds
al evenmin veel tegen allerlei ziekten en kwalen in te brengen had. Tot in de
17e eeuw stoelde de kennis van het menselijke lichaam hoofdzakelijk op de
geschriften van Galenus. Het is ronduit onthutsend om te lezen hoe men dacht
dat het lichaam functioneerde en wat er gebeurde bij ziekte.
Claudius Galenus leefde in de tweede eeuw na Chr. Hij was een Grieks/Romeins
arts die met zijn inzichten van het menselijk lichaam bijna 1500 jaar lang de
westerse wereld domineerde.
Claudius Galenus
Omdat een doeltreffende ziektebehandeling vaak onmogelijk was, zocht men
zijn toevlucht tot dingen waaraan men bepaalde genezende krachten toedichtte.
Mits op de juiste wijze toegepast en vaak ook op een uitgelezen moment, zouden
die middelen genezing of verlichting brengen. Een praktijk overigens die vandaag
de dag in de mineralenwereld op basis van quasi-wetenschappelijke vertelsels en
verzinsels opnieuw veel opgeld doet. Je kunt geen kwaal bedenken of er is wel een
mineraal dat verlichting biedt. Met een kleine verzameling verschillende mineralen
in huis is het nagenoeg onmogelijk dat je nog dood kunt gaan. Tenminste als je de
publicaties erover mag geloven.
![]() |
Klappersteen, doorgeslagen - Werpeloh (Dld.).De holruimte bevatte oorspronkelijk een ingedroogde kern van klei, die bij het bewegen van de steen een rammelend geluid maakte. |
In de pre-medische traditie van Europa en het Nabije Oosten is het gebruik
van 'aetites' of 'adelaarstenen' goed bekend. Ook in ons land maakte men er
gebruik van. Met aetites bedoelt men rondachtige ijzerconcreties, klei-ijzerstenen
en ook wel klapperstenen. Vooral deze laatste maakten indruk omdat ze bij het
schudden een rammelend geluid maken. Klapperstenen zijn limonietconcreties
met een harde donkerbruine, roestkleurige schil die gevormd wordt doordat
in grondwater opgelost ijzer in contact met zuurstof als ijzerhydroxyde neer
slaat. Vaak gebeurt dat om leemkluitjes heen. Bij uitdroging komt de centraal
gelegen leemkluit los te zitten, vandaar dat klapperstenen bij het bewegen
geluid maken.
Klapperstenen komen bij ons in bepaalde bodemlagen massaal voor. Op de Veluwe
en ook in de Achterhoek heeft men ze lange tijd gewonnen om er ijzer uit te smelten.
In Drenthe werden ze eerder wel gevonden in een zandgroeve bij Emmerschans, waar
ze op sommige niveaus in grofkorrelige rivierzanden voorkwamen.
![]() |
![]() |
Klei-ijzersteen - Strand van Risegardop Bornholm. |
Limonietconcretie, eveneens van Bornholm. |
Ook de meer massieve klei-ijzerstenen werden als aetites gebruikt. In Engeland
en in de Verenigde Staten noemt men ze wel 'aetite' of 'eaglestone'.
De betekenis van aetites is divers, maar in vrijwel alle gevallen heeft de steen
te maken met bevallingen bij mens en dier. De steen gebruikte men om een bevalling
makkelijker te laten verlopen en vooral ook om de kans op een spontane abortus
of een vroeggeboorte te voorkomen.
![]() |
Aetites stenen op het strand van Risegard op het Deense eiland Bornholm.Sommige aardlagen bevatten enorme hoeveelheden roestige klei-ijzerstenen. Ze zijn keihard en tonen van dichtbij vaak fraaie limonietstructuren. Zo te zien ligt hier een massa verlichting brengende stenen voor het oprapen. Het is voorstelbaar dat de grotere exemplaren alleen al door hun gewicht een geboorte konden bespoedigen.... |
![]() |
Door het gebruik van een adelaarsteen geloofde men dat deze een geboorte voorspoedig kon laten verlopen. |
Volgens de Griekse arts Dioscorides moest een aetitessteen vastgemaakt
worden aan de linkerarm van de vrouw. Zo werd de foetus het beste beschermd.
Dioscorides leefde in de 1e eeuw n.Chr en diende in het leger van de Romeinse
keizer Nero. Tegen de tijd dat de geboorte zich aankondigde verplaatste men
de steen naar de heup om zo de geboorte te vergemakkelijken. Aetites werkte
vergelijkbaar bij veegeboorten. Vaak omwikkelde men daarbij de steen met de
huid van een geofferd dier.