Het verharden van straten, markten en erven van boerderijen met zwerfstenen is een eeuwenoud gebruik. Rond 1400 waren er in de stad Groningen al straten geplaveid met zwerfkeien. Voordat klinkerstenen algemeen werden toegepast, gebruikte men zwerfstenen als 'kinderkopjes' om straten en pleinen mee te verharden.
Op het onregelmatige, bobbelige oppervlak was het
lopen geen onverdeeld genoegen. Vooral de talrijke boeren- en
handelskarren met hun metalen wielbanden maakten een hoop herrie
als ze ratelend door de straten reden. Het wakker worden 's morgens
was in de steden daarom geen probleem.
 |
 |
 |
Het marktplein in Boertange is met zwerfkeien geplaveid. |
Zwerfsteenstraatje in Hindelopen. Veel zwerfkeien heeft men vroeger uit Denemarken geïmporteerd. |
Workum in de 19e eeuw. Ook nu nog is in het centrum veel zwerfsteenbestrating aanwezig. |
Het verharden van straten, wegen en pleinen met zwerfstenen heeft
zich in de loop van de tijd ontwikkeld tot een apart vak met
gespecialiseerde gereedschappen. Bij het plaveien legde men de
zwerfkeien dicht opeengepakt op een zandige ondergrond. Vaak legde
men de keien in een bepaald verband om het uitzakken naar de zijkanten
te voorkomen. Had men een strook zwerfkeien geplaatst, dan werden
deze met zwaar handgereedschap in de zandige onderlaag vastgeramd.
Daarna bestrooide men de bestrating met zand om de voegen te dichten.
Vooral in later eeuwen verharde men ook buiten de steden steeds
meer wegen met zwerfstenen. Dit laatste gebeurde vooral in Duitsland,
waar men veel meer zwerfstenen tot zijn beschikking had. In het
noorden en oosten van Duitsland zijn in die tijd honderden kilometers
straatweg met zwerfstenen verhard.
 |
 |
 |
De wegen in Drenthe, ook de doorgaande, waren vroeger onverhard. |
Middeleeuwse stratenmakers aan het werk. |
In de 19e eeuw werden talrijke wegen in het noorden van Duitsland bestraat met zwerfkeien. |
Ook Drenthe kende en kent nog vele kilometers keienwegen. Men
noemt ze hier ook wel 'flintenwegen'. Men heeft er zo'n 26 km van
aangelegd in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw. Ze waren
bedoeld om het hout dat vrij kwam uit de aangeplante bossen
makkelijker te kunnen afvoeren.
Bij het ontginnen van de uitgestrekte woeste gronden werd de heide
vaak met de hand een paar spit diep omgezet. De duizenden zwerfstenen
die hierbij te voorschijn kwamen werden apart gehouden en op hopen
gezet. Deze gebruikte men om er de kilometerslange keienwegen mee
aan te leggen. De kleinere zwerfkeien gebruikte men in zijn geheel, de
grotere stenen sloeg men met een speciale voorhamer tot geschikte
formaten.
 |
 |
 |
Keienweg naar het Noorseveld bij Norg in Noord-Drenthe. |
Begin van een lange keienweg in Exloo (Dr.) |
Veel keien in de wegen op de Hondsrug zijn roodachtig van kleur. Rapakivi's vormen een belangrijk aandeel. |
Omdat in later jaren het rijden met een auto over deze keienwegen geen
onverdeeld genoegen kon worden genoemd, om van fietsen maar te
zwijgen, ging men voor het comfort vaak naast de keienweg rijden, op
het zand. Omdat dit tot ongewenste effecten leidde heeft men in de
jaren zeventig van de vorige eeuw ten behoeve van de dagjesmensen
veel van deze kinderkopjeswegen in de staatsbossen in Drenthe
geasfalteerd. De keien zijn er dus nog wel, maar
ze zijn helaas door zwart asfalt aan het oog onttrokken.