Rapakivigranieten zijn veel voorkomende zwerfstenen. Bij veel mensen is dit gesteente inmiddels bekend. Onbetwist koploper is Alandrapakivi. Deze zuidwest Finse graniet met zijn opvallende ringetjesstructuur is het meest voorkomende gidsgesteente uit Scandinavië. 

 

De bekendheid van rapakivi’s onder zwerfsteenliefhebbers is geheel op het konto te schrijven van Alandrapakivi. Zwerfstenen daarvan zijn vaak al van een afstand te herkennen. Maar er zijn meer: Alandgraniet bijvoorbeeld. Dit zusje van de Alandrapakivi is als zwerfsteen zo mogelijk nog talrijker. Alandgraniet valt minder op door het gemis aan witte ringen.
 

Alandrapakivi - Zwerfsteen van Gieten (Dr.).	Alandgraniet - Zwerfsteen van Exloo (Dr.).

Rapakivi is naast een geologisch begrip tevens een verzamelnaam voor een groot aantal meest roodachtig gekleurde zwerfstenen van granietische samenstelling. Er schuilen echte granieten onder, aplieten, granofieren, naast allerlei porfierische soorten. De variatie onder zwerfsteenrapakivi’s is zo groot, dat het nauwelijks mogelijk is om identieke exemplaren te vinden. 

Rapakivi’s zijn het bekendst uit Noord-Nederland. Vooral het Hondsruggebied in Oost-Drenthe en de voortzetting ervan in de provincie Groningen is er rijk aan. De meeste zijn rood, roodbruin, zalmrose of geelrood van kleur. Daarnaast komen ook grijze en grijswitte typen voor. Die zijn zo zeldzaam, dat ze de wel ‘witte raven’ onder de rapakivi’s genoemd worden. 
 

Prickgraniet - Zwerfsteen van Neuenkirchen (Dld.). Ook prickgraniet is een rapakivigraniet. Kenmerkend zijn de talrijke zwarte vlekjes van biotiet. De fijnkorrelige grondmassa bestaat uit een mengsel van kaliveldspaat en heldere kwarts. In het midden is een geringde eersteling van kaliveldspaat te zien met daarnaast een hoogrose eerstelingkristal zonder plagioklaasring.	Vehmaagraniet - Zwerfsteen van Emmerschans (Dr.). Deze gelijkkorrelige rapakivigraniet is afkomst uit het Vehmaagebied dat onderdeel is van het grotere Nystadrapakivigebied aan de zuidwestkust van Finland. Dit graniettype staat in de natuursteenhandel bekend als 'Balmoral red'. Finse vastelandrapakivi's zijn als zwerfsteen zeldzaam. Door verwering is de kleur van het rode gesteente geelrood gebleekt.
Witte Nystadrapakivigraniet - Zwerfsteen van Een-West bij Norg (Dr.).	Witte rapakivigraniet van Laitila, type Karjalankyla - Zwerfsteen van Zuidbarge (Dr.). Uit de maatstreep valt op te maken dat we hier te maken hebben met een zeer grote zwerfsteen. Opvallend in het gesteente zijn de grote kaliveldspaateerstelingen. Sommige zijn idiomorf, andere zijn ontwikkeld als eivormige kristallen (ovoïden).

Een van de allermooiste witte rapakivi’s tot dusver kwam te voorschijn tijdens een determinatiemiddag in het Hunebedcentrum in Borger. Iedere 2e woensdagmiddag kunnen bezoekers en zwerfsteenliefhebbers stenen en fossielen laten zien en determineren. Afgelopen zomer was een meegebrachte zwerfsteen zo zwaar dat determinatie noodgedwongen buiten plaats vond. In de achterbak van de auto lag een ca. 25 cm grote kei die mij direct kippenvel bezorgde. De steen was grijswit van kleur met grote roomwitte, meest rechthoekige tabletten van kaliveldspaat. Het was een rapakivi, dat was duidelijk, maar van een type dat je maar zelden tegen komt. Het verschil in korrelgrootte tussen witte veldspaatkristallen en grondmassa was zo groot dat de steen dadelijk deed denken aan een Finsegranietporfier. Toch waren er verschillen.

Witte porfierische rapakivi van Laitila - Zwerfsteen van Exloo (Dr.). Een van de mooiste kristallijne zwerfstenen uit de rapakivifamilie tot dusver. In een fijngranietische grijswitte grondmassa van kaliveldspaat, plagioklaas, kwarts en biotiet 'zweven' en aantal opvallend grote idiomorfe kaliveldspaatkristellen.	Finse granietporfier - Zwerfsteen van Ellertshaar (Dr.). Dit type rapakivi toont allerlei overgangen van granietporfier naar porfiergraniet. Het gesteente komt in talloze variaties vrij veel voor als zwerfsteen in het Hondsruggebied. De herkomst van Finse granietporfier met zijn opvallend grote eerstelingkristallen van kaliveldspaat is de Kökar archipel, zuidoostelijk van Aland in Finland.

Finsegranietporfier
Finsegranietporfier is een mooi type rapakivi met een duidelijke porfierische stuctuur. Wel verschilt dit zwerfsteentype hemelsbreed van Alandrapakivi. Onder rapakivigesteenten is dit echter eerder regel dan uitzondering. De aanwezigheid van grote rechthoekige veldspaten maakt dat zwerfstenen ervan makkelijk te herkennen zijn. Finsegranietporfier komt in het Hondsruggebied veel voor, ook in grote zwerfblokken. De porfierische structuur is opvallend vanwege het grootteverschil tussen eerstelingkristallen en de mineralen in de grondmassa. De grondmassa is fijnkorrelig maar wel zo dat de afzonderlijke mineraaltjes met de loep te herkennen zijn. Deze eigenschap onderscheidt ze van andere rapakiviporfieren.Wel moet gezegd dat de korreling van de grondmassa wisselt tussen zeer fijnkorrelig en kleinkorrelig. Finsegranietporfier gaat onmerkbaar over in porfierische graniet.
Van Finse granietporfier zijn in de loop van de tijd verschillende lichtkleurige en nagenoeg grijswitte zwerfstenen gevonden. 
 

Finse granietporfier - Zwerfsteen van Ellertshaar (Dr.). De geelrode vlkekken zijn van kaliveldspaat, de witte zijn van plagioklaas.

Finse porfiergraniet - Zwerfsteen van Ellertshaar (Dr.). Dit type rapakivi lijkt veel op Finse granietporfier, maar onderscheidt zich in korreling door een normaal granietische grondmassa. In Finse granietporfier is de grondmassa veel fijner gekorreld. De talrijke hoekige, groengele plagioklazen en de licht grijsblauwe kwartsen maken duidelijk dat deze zwerfsteen afkomstig is uit het Nystadrapakivigebied in Zuidwest-Finland.

De witte rapakivi van Exloo
De grijswitte zwerfsteen is al wat langer geleden als akkersteen in de omgeving van Exloo gevonden, verhuisde vervolgens naar een tuin, waar de steen inmiddels ook alweer heel wat jaren lag. Bij een schoonmaakbeurt vielen de witte vlekken in de steen op, wat aanleiding was om de kei te laten zien. 

 

Wat deze steen onderscheidt is dat de eerstelingkristallen van kaliveldspaat extreem groot zijn. Dergelijk grote kristallen noemt men megakristen. Het grootste kaliveldspaatkristal meet 7 cm! De witte veldspaten zijn ietwat zwart gespikkeld, veroorzaakt door kleine insluitsels van biotiet en hoornblende. Aan de buitenzijde van de steen zijn de biotietinsluitsels deels door verwering verdwenen. Ze laten kleine putjes in het oppervlak achter.
 

Detail van de witte porfierische rapakivigraniet van Exloo (Dr.). Opvallend is het grootteverschil tussen eerstelingkristallen en grondmassa. Dit is karaktertistiek voor Finse granietporfier. In dit geval hebben we met een telg uit de rapakivifamilie te doen die afkomstig is uit het Laitilagebied van het Nystadrapakivimassief in Zuidwest-Finland.	Opname van een eerstelingkristal van kaliveldspaat. Idiomorfe kaliveldspaateerstelingen bezitten op doorsnede vaak rechthoekige vormen. In het kristal zijn talrijke kleine insluitsels aanwezig van heldere kwarts en zwarte biotiet zichtbaar.