Achter iedere steen steekt een verhaal. Bij zwerfstenen is
dat niet anders. Maar bij sommige steensoorten is het verhaal zo
interessant en boeiend, dat meer aandacht op zijn plaats is.
Larvikiet uit Zuid-Noorwegen is zo’n gesteente. Het gesteente is om zijn speels lichteffect over de hele wereld bekend en beroemd. Als zwerfsteen staat larvikiet bij verzamelaars hoog aangeschreven, net als rhombenporfier en andere gesteenten uit het Oslogebied.
Als klap op de vuurpijl: larvikiet is sinds 2008 de nationale
steensoort van Noorwegen.
Gidsgesteenten vormen een soort eredivisie onder
de zwerfstenen. Binnen deze groep vormt larvikiet met rhombenporfier
en nog een paar gesteentesoorten die door verzamelaars 'Oslosyenieten' genoemd worden, een aparte categorie. Zwerfstenen ervan
zijn namelijk schaars en soms uitermate zeldzaam. De stenen zijn afkomstig uit Zuid-Noorwegen, een hoek
van Scandinavië die ietwat uit de koers van het landijs lag
toen dat op weg was naar ons land. Toch zijn in de Saale-ijstijd,
wellicht via een omweg, zwerfstenen uit Zuid-Noorwegen in ons land terecht gekomen.
![]() |
![]() |
Larvikiet - Zwerfsteen van Werpeloh (Dld.)
De steen is witverweerd met zwak oplichtende veldspaten. De ronde vorm is het gevolg van afslijting in een smeltwaterrivier tijdens het Elsterien. |
Larvikiet, type 'Blue pearl' - Maleröd, Tvedalen, Noorwegen.
Larvikiet wordt als natuursteen op grote schaal bij de stad Larvik in het zuiden van Noorwegen geëxploiteerd. De veldspaten bezitten bij een bepaalde lichtinval een fraaie parelmoerglans (schiller-effect). |
Wat gidsgesteenten interessant maakt is dat de herkomst in
Scandinavië bekend is. Ze vervullen bij reconstructies van
ijsbewegingen in de ijstijd en bij keileemonderzoek een
belangrijke rol. De verdeling van gidsgesteenten in
keileemafzettingen in Noord-Nederland is namelijk niet
gelijkmatig. In het Hondsruggebied in Oost-Drenthe komen
vooral gesteenten voor uit Zuidwest-Finland, Botnische Golf
en Noord-Zweden. Meer naar het westen in Drenthe en in
Friesland domineren gesteentesoorten uit Midden- en Zuid-Zweden. Daartussen worden zo nu en dan ook Oslosyenieten gevonden, steensoorten die in het Hondsruggebied in Oost-Drenthe niet of nauwelijks voorkomen.
Om de verdeling van gidsgesteenten in beeld te brengen heeft
de Duitse geoloog Hesemann in de vorige eeuw Scandinavië
verdeeld in een viertal herkomstgebieden.
![]() |
De indeling van Scandinavië in vier gebieden maakt het mogelijk om bij inventarisaties van gidsgesteenten het voornaamste herkomstgebied van glaciale afzettingen en de mogelijke bewegingsrichting van het landijs te achterhalen. |
Hij onderscheidde daarbij:
1. Noordoostelijke Oostzee, Aland-eilanden, Botnische Golf, Zuidwest-Finland en Noord-Zweden.
2. Midden-Zweden, Dalarne, Uppland en aangrenzende Oostzee
3. Zuid-Zweden, zuidelijke Oostzee en het Deense eiland Bornholm en omgeving
4. Oslogebied in Zuid-Noorwegen
![]() |
![]() |
Alandrapakivi - Zwerfsteen van Gieten (Dr.).
Deze roodachtige graniet met zijn ringetjesstructuur is afkomstig uit herkomstgebied 1 (Noordoost-Balticum). |
Siljangraniet - Zwerfsteen van Lieveren (Dr.).
De makkelijk herkenbare Siljangraniet is afkomstig uit de Midden-Zweedse provincie Dalarna. Deze graniet komt voor in zwerfsteengezelschappen uit herkomstgebied 2. |
![]() |
![]() |
Smalandgraniet (Rode Vaxiögraniet) - Zwerfsteen van Nijbeets (Fr.).
Rode Vaxiögraniet vormt een uitgebreid voorkomen in de Zuidzweedse provincie Smaland, herkomstgebied 3.
N.B. Växiögraniet is geen echt gidsgesteente. De naam dient als verzamelnaam voor een groot aantal vaak verschillend uitziende granieten, waarbij het beter is van Smalandgraniet te spreken.
|
Rhombenporfier - Zwerfsteen van het Hoge Veld, Norg (Dr.).
Zwerfstenen van rhombenporfier komen bij ons sporadisch voor. Ze zijn afkomstig uit een betrekkelijk klein gebied rond de stad Oslo in Zuid-Noorwegen, herkomstgebied 4. |