Zwerfstenen van schriftgraniet zijn niet erg algemeen. Waar bij graafwerkzaamheden veel zwerfstenen te voorschijn komen, zoals in het Hondsruggebied in Oost- en Noord-Drenthe, is het echter niet moeilijk om er een te bemachtigen. Echt mooie schriftgranieten met prachtig gevormde geometrische kwartsfiguurtjes vind je echter niet iedere dag.

 

 

Schriftgraniet_-_Hoge_Veld_Norg Schriftgraniet_detail_-_Hoge_Veld_Norg

Fijn type schriftgraniet met grafische kwartsvergroeiingen en kwartslijsten - Zwerfsteen van het Hoge Veld, Norg (Dr.). 

Detail van dezelfde zwerfsteen met lange haakvormige kwartsfiguurtjes, waarin letters als J, L en I te herkennen zijn.


 

De indruk bestaat dat zwerfstenen van schriftgraniet niet gelijkmatig over Noord-Nederland

verdeeld zijn. Ervaring leert dat er gebieden zijn waar ze meer gevonden worden dan elders.

In Oostbaltische zwerfsteengezelschappen in het Hondsruggebied in Drenthe worden ze

meer gevonden worden dan in Westbaltische gezelschappen. Bijzonder is ook dat schriftgranieten

in Oost-Drenthe meer gevonden worden dan op de steenstranden langs de Oostzee

in Duitsland en Denemarken, hoewel de rijkdom aan zwerfstenen daar

onvergelijkelijk veel groter is. Een reden zou kunnen zijn dat de verzameldruk op de steenstranden te groot is, maar of dit de oorzaak is?
 

 

Schriftgraniet - Zwerfsteen van Ellertshaar (Dr.).

Schriftgraniet - Zwerfsteen van Ellertshaar (Dr.).

Schriftgraniet - Zwerfsteen van het Hoge Veld, Norg (Dr.).

Schriftgraniet - Zwerfsteen van Wilsum (Dld.).


 

Schriftgranieten zijn granietachtige gesteenten; ze bestaan hoofdzakelijk

uit kaliveldspaat en kwarts. Schriftgraniet is te beschouwen als een structuurvorm van pegmatiet. Het gesteente vormt onregelmatige begrensde partijen in pegmatietlichamen. Zowel schriftgraniet als pegmatiet ontstaan

pas in de laatste fase van de kristallisatie van granietmagma, zij het dat de vorming van schriftgraniet anders verloopt dan gewone pegmatiet. Op het laatst van de kristallisatie van granietisch magma blijft een dunvloeibare restsmelt over, die door zijn gasrijkdom en bijzondere samenstelling onder hoge druk in scheuren en spleten

van het omringende gesteente geperst wordt, waar het kristalliseert. Schriftgraniet vormt zich bij een bepaalde kwarts/veldspaatverhouding tussen. Pegmatiet en schriftgraniet

rekent men daarom tot de ganggesteenten, hoewel sommige gezien hun voorkomen beter als dieptegesteente beschouwd kunnen worden. 

 


 

 

Schriftgraniet_-_Groningen Schriftgraniet_detail_-_Groningen

Bijzonder fraai type schriftgraniet - Zwerfsteen van Groningen.

Detail van dezelfde steen.

 


 

In schriftgraniet zijn kwarts en kaliveldspaat 

bij een bepaalde mengverhouding van de restsmelt vrijwel gelijktijdig

gekristalliseerd. Kwarts wordt gedwongen langs en op de hoeken van de kristalvlakken van de kaliveldspaat te kristalliseren, waarbij het langs de kristalvlakken lange lijsten vormt. Waarschijnlijk heeft de afkoelende werking van het omringende

gesteente hierbij een rol gespeeld. 
 


 

 

De grafische figuurtjes in schriftgraniet worden gevormd door

glasheldere tot licht rookgrijs gekleurde kwarts. Bij het doorslaan van schriftgraniet zien we overlangs op het breukvlak lange kwartslijsten naast en tussen de veldspaat.Op dwarsdoorsnede ontvouwen zich de typische letterachtige of wormvormige figuurtjes. Als we deze figuurtjes vertalen naar ons bekende lettertekens, dan komen vooral lettertypen voor als

L, I, J, V, O, C. Dit beeld zien we met name in één richting. 
 

 

Schriftgraniet - Zwerfsteen van Schoonlo (Dr.).

Schriftgraniet, detail - Zwerfsteen van Schoonlo (Dr.).


 

 

Net als bij pegmatieten komen van schriftgranieten fijn-, middel- en

vooral ook grofkorrelige typen voor. Als er iets van onderscheid tussen zwerfstenen onderling kan

worden gemaakt dan zijn het wel de typen die in het Keienboek van

Van der Lijn worden omschreven als het ‘lijntjestype, haakjestype,

sikkeltype en banketlettertype’. Dit maakt duidelijk dat van schriftgranieten

talrijke varianten gevonden worden.
 

 

 

Schriftgraniet_-_Wippingen Schriftgraniet-_Emmerschans

Schriftgraniet van het wigvormig type - Zwerfsteen van Wippingen (Dld.).

Schriftgraniet met grove, ietwat onregelmatige grafische vergroeiingen van kwarts en veldspaat - Zwerfsteen van Emmerschans (Dr.).

Schriftgraniet, grof type - Zwerfsteen van Broager (Dk.).

Schriftgranietische vlammenpegmatiet - Zwerfsteen van Werpeloh (Dld.).

 


 

Vergelijkbare kwartsfiguurtjes als in schriftgraniet kennen we ook heel klein. Dergelijke fijngrafische vergroeiingen zijn met het blote oog nauwelijks te zien. Beter gaat dit met een loep of binoculair. Zwerfstenen die dit tonen noemt men geen schriftgraniet, maar granofier. Dergelijke fijne kwarts/veldspaatvergroeiingen zijn vooral bekend van alandrapakivi, alandgranofier, alandgraniet- en monzonietporfier. De grondmassa van deze gesteenten bestaat geheel of gedeeltelijk uit innig vergroeide kaliveldspaat en kwarts, waarbij deze laatste figuurtjes vormt als korte wormachtige slingertjes, kleine groepjes lettervormige tekens, soms ook

waaiertjes, streepjes, driehoekjes enz. Naar buiten toe worden deze in granofier iets grover van structuur
 

 


 

 

Als we een zwerfsteen van schriftgraniet doorslaan dan wordt het breukvlak bepaald door een of meer glanzende splijtvlakken van kaliveldspaat. Met een beetje geluk zijn dan ook de

lange grijze kwartslijsten zichtbaar. De breukvlakken van kaliveldspaat spiegelen opvallend

sterk. De grootte van de splijtvlakken maakt de verwantschap van schriftgraniet met pegmatiet meteen duidelijk. In de pasteltinten geelwit, grijsrose, geeloranje, oranjerood, rosegeel enz. zijn schriftgranieten bijzonder fraaie zwerfstenen.

 


 

 

. Granofier_detail-_Emmerschans

Granofierische  rapakivigraniet van Aland - Zwerfsteen van Damsdorf. Kwarts en kaliveldspaat vormen in deze steen grove granofierische vergroeiingen. 

Grondmassa van een zwerfsteen van alandgranofier met prachtige fijngrafische vergroeiingen van kwarts en kaliveldspaat. Granofieren zijn ganggesteenten die tot de rapakivifamilie behoren. Ze bestaan vrijwel uitsluitend uit kwarts en kaliveldspaat. Donkere mineralen en plagioklaas ontbreken veelal.  Zwerfsteen van Emmerschans (Dr.).

Schriftgraniet_overlangs-_Mildam Pegmatiet_-Groningen

Overlangse doorsnede door een schriftgraniet met parallel gerangschikte kwartslijsten. Zwerfsteen van Mildam (Gld.).

Pegmatiet met zeer grove kwartslijsten - Zwerfsteen van Groningen.

  


 

Als gidsgesteente is schriftgraniet ongeschikt, wellicht op één uitzondering na. Dat is de bijzonder fraaie, blauwgroen gekleurde schriftgraniet uit de omgeving van Evje in Zuid-Noorwegen. Deze groenachtige kleurvorm van kaliveldspaat noemt men amazoniet. In de Scandinavische gesteentenwereld is de combinatie schriftgraniet en amazoniet uniek. De hoop op het vinden van een zwerfsteen van dit mooie gesteente zal wel een vrome wens blijven. Uit dit Zuidnoorse gebied zijn bij ons geen zwerfstenen te verwachten. Het gletsjerijs in Zuid-Noorwegen stroomde in zuidwestelijke richting, het Noordzeegebied in.


 

 

Schriftgraniet_-_Evje_Noorwegen

Schriftgraniet met de blauwgroene kaliveldspaatsoort amazoniet - Evje, Setesdal, Noorwegen.

 


 

Onze schriftgranieten komen uit andere delen van Scandinavië, zoals

Noord- en Midden-Zweden, Zuidwest-Finland en het zuidelijke Oostzeegebied op en rond het

Deense eiland Bornholm. Uit Zuid-Zweden worden ze weinig vermeld.

In veel granietvoorkomens daar ontbreken ze compleet. Hogerop

in Scandinavië zijn uit het grondgebergte rond de Aland-eilanden in

Zuidwest-Finland talrijke schriftgranieten en pegmatieten als

zwerfsteen naar ons land getransporteerd. Jammer voor ons zitten

daar geen groene exemplaren met amazoniet bij...

 


 

Pegmatietrotsen_-_Natur_Bornholm_Aakirkeby

Bij het Natuurmuseum "Natur Bornholm" zuidelijk van Aakirkeby op het Deense eiland Bornholm is een groot oppervlak met pegmatiet en schriftgraniet vrij van begroeiing gemaakt. De meeste van de in het Pleistoceen door landijs afgeslepen granietrotsen bestaan uit schriftgraniet, grof en fijn. Hier en daar komen is ook grootkorrelige pegmatiet ontsloten.

 

 

Schriftgraniet_-_Natur_Bornholm_Aakirkeby

Schriftgraniet in een pegmatietontsluiting bij Aakirkeby op het Deense eiland Bornholm.

 

 

 

Schriftgraniet_-_Aakirkeby_Bornholm

De spiegelende plek met grafische kwartsvergroeiingen is het splijtvlak van kaliveldspaat. Daaromheen bevinden zich vergelijkbaar grote kaliveldspaatkristallen, die volledig vergroeid zijn met kwartslijsten. Aakirkeby, Bornholm (Dk.).

 





 

 
 
 
© 2010-heden Kijkeensomlaag.nl
Flag Counter