‘Rapakivi’ is een Finse uitdrukking. Samen met het woord ‘sauna’

zijn dit waarschijnlijk de enige twee Finse woorden die wereldwijd bekend zijn.

Rapakivi is afgeleid van het Finse ‘rapautua’, dat het best te vertalen

is met ‘kruimelig’. De uitgang ‘kivi’ betekent in het Fins ‘steen’.

Rapakivi is dus te vertalen als ‘kruimelige steen’, waarbij kruimelig

ook als brokkelig gelezen mag worden. De naam slaat op de

eigenschap van sommige rapakivigranieten om snel te verbrokkelen.

Deze eigenschap is al honderden jaren bekend en is lokaal in Finland

een opvallend verschijnsel.

De uitdrukking 'rapakivi' komt van het Finse 'Rapautua' dat kruimelige steen betekent.	De neiging van sommige rapakivigranieten om uit elkaar te vallen is op bovenstaande foto goed te zien. Het gesteente is doortrokken van kleine barsten. Bij de eerste de beste hamerslag valt de graniet uiteen in scherpkantig gruis -  Zwerfsteen van Groningen.

Het uiteenvallen van sommige rapakivi-typen heeft het gesteente een

slechte naam bezorgd. Geheel ten onrechte overigens. De meeste

rapakivigranieten vertonen het verschijnsel in het geheel niet.

Bovendien treedt het zeer plaatselijk op en zijn de voorkomens

ervan betrekkelijk klein.

 

Een sprekend voorbeeld voor de bestendigheid van rapakivigraniet

is de Alexanderzuil in Sint Petersburg in Rusland. De granieten zuil

staat prominent midden op het plein voor het Winterpaleis. Het

herinnert aan de Russische overwinning op Napoleon. De 600 ton

zware granieten zuil is uit één stuk pyterliet vervaardigd. Het

zuilgesteente komt uit een rapakivigroeve bij Pyterlahti, gelegen

in het Viborg-gebied in het zuiden van Finland. Afgezien van een

paar lichte verticale scheuren toont de zuil geen spoor van verval.

De Alexanderzuil is gemaakt uit één stuk pyterliet uit Zuid-Finland. Hij staat opgesteld op het plein voor het Winterpaleis in Sint-Petersburg. Het momument werd ontworpen door de fransman Auguste de Montferrand. De zuil symboliseert de overwinning van de Russen op Napoleon.

Nog veel indrukwekkender is de toepassing van Pyterliet in de St.Isaac

Kathedraal, eveneens in St. Petersburg.  Deze Russisch/orthodoxe kerk

werd in 1858 door de architect Montferrand gebouwd en is één van de

hoogste koepelkathedralen ter wereld. De bouw ervan startte in 1818.

 

Aan de buitenzijde van de kathedraal zijn maar liefst 112 grote pilaren

van zalmrode pyterliet gebruikt. De 48 grootste zijn 17 meter hoog,

met een diameter van 1,85m. Deze pilaren zijn uit één stuk pyterliet

gehakt. Ze wegen per stuk ca. 114.000kg!
 

St. Isaac kathedraal in St. Petersburg. In deze grootste koepelkerk ter wereld is bijzonder veel natuursteen verwerkt. De pilaren, 112 in getal, zijn uit Zuid-Finse pyterliet gehakt en gepolijst.

Liefhebbers van natuursteen komen in deze grote koepelkerk sowieso

aan hun trekken. Uit alle delen van het Russische rijk, maar ook uit

Italië, zijn bijzonder fraaie, zeldzame gesteentesoorten gehaald, die

op allerlei plaatsen in en aan de buitenzijde van de kerk zijn toegepast.

St. Isaac kathedraal in St. Petersburg. De roodachtige pilaren zijn 17m hoog en 1.85m breed. Ze bestaan uit één stuk pyterliet.

In de literatuur wordt de uitdrukking ‘rapakivi’ voor het eerst in 1694

vermeld. De Fin Urban Hjärne noemt het gesteente in zijn gids

“En kort Anledning till Åtskillege Malm och Bergarters, Mineraliers etc.

efterspöriande och angifvande". Deze gids diende voor de herkenning

van mineralen en het zoeken naar ertsen.

De Zweedse natuuronderzoeker E.Urban Hjärne (1642-1724) gebruikte voor het eerst de uitdrukking 'rapakivi'.

De Zweedse geoloog Daniel Tilas introduceerde in de 17e eeuw de

uitdrukking 'rapakivi' in de geologische wereld.

 

Als onderwerp in een wetenschappelijke studie zijn rapakivi’s al bekend

sinds 1798. In dat jaar promoveerde de Fin J.Moliis op zijn dissertatie

“Om Finska sielffrätsten”, een proefschrift dat de verspreiding van

rapakivigesteenten en hun chemische samenstelling in Finland

behandelde.

Verlaten groeve bij Haikanvuori in het Viborggebied in Zuid-Finland. Hier werd het fraaie rode en grootkorrelige rapakivigesteente pyterliet gewonnen.

In 1891 plaatste de Zweed J.J.Sederholm de rapakivigranieten in zijn

publicatie “Ueber die finnländischen Rapakiwigesteine” definitief op

de geologische kaart. Vanaf dat moment geldt Finland als typelocaliteit

voor rapakivigranieten en kreeg deze gesteentenaam zijn wereldwijde

betekenis.