Rhombenporfier is een van de bekendste noordelijke zwerfsteensoorten. Dit dankt het gesteente aan zijn karakteristieke uiterlijk. Er bestaat geen andere zwerfsteensoort die zo makkelijk te herkennen is. Rhombenporfieren zijn betrekkelijk zeldzaam. Toch zal iedere verzamelaar, vroeg of laat, een of meer zwerfstenen van dit fraaie gidsgesteente in handen krijgen. En al heb je er enkele in de verzameling, een volgende rhombenporfier laat je niet liggen, zeker niet in Nederland.

Tja, daar sta je dan. Te mooi om te laten liggen, maar te groot om mee te nemen.... Dan maar een foto.

Een eerste kennismaking
Rhombenporfieren zijn makkelijk herkenbare zwerfstenen. Dit

komt door de opvallende porfierische structuur en de karakteristieke

vorm van de eerstelingen, ook wel fenokristen genoemd. Deze eerstelingkristallen zijn

vaak ruit- of spoelvormig, vandaar de naam ‘rhombenporfier’.

Rhombisch betekent ruitvormig. Rhombenporfier werd al in 1810

zo genoemd door de Duitse geoloog Christian Leopold von Buch.

Christian Leopold von Buch (1774 - 1853) was geoloog en paleontoloog. Hij stelde vast dat de zwerfstenen in Duitsland afkomstig waren uit Scandinavië. Rhombenporfier met prachtige ruitvormige eerstelingen uit een gangvoorkomen in het Oslogebied werd in 1810 door hem voor het eerst zo genoemd.

Eerstelingkristallen in rhombenporfier zijn van veldspaat. Gemiddeld

genomen zijn ze 1cm groot, met uitschieters naar boven en naar

beneden. De vormen ervan zijn zo karakteristiek dat verwisseling

met andere zwerfsteensoorten vrijwel onmogelijk is, op één

uitzondering na. Dat is de Väggerydsyeniet, een gidsgesteente

uit Zuid-Zweden. Een variëteit uit de randzone van deze syeniet

bezit eerstelingen die overeenkomsten tonen met die van

rhombenporfier.

Hoewel de naam anders doet vermoeden, zijn de eerstelingen

lang niet altijd ruitvormig. Sterker nog, er zijn verschillende

variëteiten rhombenporfier waarin de ruitvormige veldspaten

geheel ontbreken: typen met lijstvormige of met gedrongen

vierkante of rechthoekige fenokristen bijvoorbeeld.

Rhombenporfier - Zwerfsteen van Werpeloh (Dld.).   Dit is een van de vele typen rhombenporfier die als zwerfsteen in afzettingen uit de Elster-ijstijd bij Werpeloh in Duitsland zijn gevonden .	Väggerydsyeniet - Zwerfsteen van Damsdorf (Dld.), Coll. J. De Jong-Drachten.   Het syenietvoorkomen van Väggeryd in Zuid-Zweden heeft ook een afwijkend zwerfsteentype geleverd dat in de verte aan rhombenporfier herinnert. Het gesteente vormt een randfacies van de syeniet. Kenmerkend zijn de onregelmatige bleke eerstelingen waarvan enkele een ruit- of spoelvorm bezitten.

De grootte van de veldspaateerstelingen staat in contrast met

de fijnkorrelige of zelfs dichte grondmassa. Vooral aan verweerde

exemplaren is het verschil goed te zien. Onverweerde

keileemexemplaren zijn doorgaans minder duidelijk. De troebele

met vlekjes, pitjes en adertjes vol zittende veldspaten steken bij

deze vondsten minder goed af tegen de grondmassa. Aan de andere

kant zijn de veldspaten bij oppervlaktevondsten door verwering

vaak sterk aangetast of zelfs geheel verdwenen. Herkenning kan

dan moeilijk zijn.

Rhombenporfier - Zwerfsteen van Werpeloh (Dld.).   Vergrote opname van een deel van het oppervlak van een rhombenporfier met talrijke eerstelingen. Het grote exemplaar herinnert door zijn vorm aan een vogel... Tja, dat heb ik weer.

Zo mooi als verweerde rhombenporfieren aan de buitenzijde vaak

zijn, zijn ze van binnen doorgaans niet. Een versgeslagen breukvlak

tekent doorgaans niet mooi, is vaak onopvallend, om niet te zeggen

saai. Iedereen die in het Oslogebied in het vaste gesteentemonsters

heeft verzameld, zal dit beamen. Het is daarom af te raden om aan

een zwerfsteen van rhombenporfier een vers breukvlak te slaan. Het

is in zekere zin een garantie dat een mooie vondst in een

beschadigde kei verandert. De steen doorzagen en polijsten

geeft een mooier resultaat, maar valt toch vaak tegen.

Rhombenporfier, detail - Zwerfsteen van Werpeloh (Dld.).   De eerstelingkristallen in rhombenporfier bezitten doorgaans een afgeplatte vorm. Bij het uitvloeien van de lava werden ze min of meer parallel aan elkaar in de stroomrichting gerangschikt. Loodrecht op de vloeirichting tonen deze eerstelingen vaak een typische ruit- of spoelvorm.	Rhombenporfier - Uit vast gesteente bij Tyveholmen, Oslo, Noorwegen.   Rhombenporfieren zijn, als ze licht verweerd zijn, het mooist. De vorm van de eerstelingen en het kleurcontrast met de grondmassa is dan vaak bijzonder duidelijk. Op het verse breukvlak, zoals hierboven, zien rhombenporfieren er minder aantrekkelijk uit.