Rapakivi's heb je in soort en tal. De verscheidenheid is zo groot dat twee identieke zwerfstenen maar met moeite zijn te vinden. Deze meest roodachtig gekleurde zwerfstenen zijn bij zwerfsteenliefhebbers een begrip, ook al omdat ze een aantal kenmerken bezitten waardoor zwerfstenen ervan niet moeilijk zijn te herkennen. Vooral het type met zijn rondachtige vlekken en witte ringen valt door zijn uiterlijk in het oog. Verzamelaars kennen deze zwerfsteensoort het best onder de naam Alandrapakivi.

Alandrapakivi - zwerfsteen van Emmerschans (Dr.). Vanwege de witomrande ronde veldspaten wordt Alandrapakivi ook wel 'ringetjesgraniet' genoemd. Door het opvallende uiterlijk is deze zwerfsteensoort wellicht het bekendste gidsgesteente in Nederland.

Rapakivi's vormen een groep verwante, meest granietische gesteenten.

Echter, de onderlinge variatie is bijzonder groot. Het is vrijwel onmogelijk

twee identieke zwerfstenen te vinden.
 

Onze rapakivizwerfstenen zijn afkomstig uit een aantal op

zichzelf staande voorkomens in Finland en Zweden. Deze rapakivimassieven, zoals ze in de literatuur worden aangeduid, liggen duidelijk begrensd temidden van veel oudere, Precambrische gesteenten. De meeste zwerfsteenrapakivi's in ons land komen van Aland, een archipel van duizenden eilanden en rotsbulten op de overgang van de Oostzee en de Botnische Golf. De

gesteenten daar zijn zo'n 1580 miljoen jaren oud.
 

Naast het rapakivi voorkomen op Aland zijn er in het zuidwesten van Finland

nog andere rapakivimassieven bekend. Twee ervan, nl. die van Vehmaa en

Laitila liggen hemelsbreed niet ver van Aland vandaan. Beide massieven vormen geologisch gezien één geheel. In Finland duidt men beide gebieden aan onder de naam Nystadmassief.

Ondanks de nabijheid van het Alandmassief zijn zwerfstenen uit Vehmaa en Laitila in ons land zeldzaam. Vermoedelijk is de baan van het landijs zo gericht geweest dat zwerfstenen uit deze twee gebieden voornamelijk zuidoostwaarts

richting Baltische staten en Wit-Rusland zijn getransporteerd. Dat er desondanks toch zwerfsteenexemplaren van zijn gevonden komt doordat het merendeel van de zwerfstenen in het oosten en noordoosten van Drenthe

afkomstig is uit de noordoostelijke Oostzee en de zuidelijke Botnische Golf. 

Bij de veelheid aan andere zwerfsteensoorten uit de noordoostelijke Oostzee en de Botnische Golf

is de kans vrij groot dat in het Hondsruggebied zo nu en dan ook een rapakivi opgeraapt

wordt die afkomstig is uit andere rapakivigebieden in zuidwest Finland, waaronder die van Vehmaa en Laitila.

Vehmaagraniet - Zwerfsteen van Borger (Dr.). Vehmaagraniet wordt ook als natuursteen geëploiteerd. In Finland wordt het verhandeld onder de naam "Balmoral red'. Het is een gelijkmatig gekorreld rapakivigesteente, hoofdzakelijk opgebouwd uit kaliveldspaat en kwarts. Plagioklaas vormt kleinere kristallen die onverweerd bruinrood tot violetrood van kleur zijn.

Vehmaagraniet - Zwerfsteen van Borger (Dr.). Vehmaagraniet is in onverweerde toestand bruin- tot vleesrood van kleur. Door eeuwenlange bleking en verwering in doorlatende zandbodems verbleken de rode kaliveldspaten tot roodgrijs. De witte vlek is van plagioklaas. Kwarts is donker rookgrijs. Detail van de steen hierboven.

Een heel bekende rapakivigraniet uit het Vehmaagebied is de bekende Vehmaagraniet.

De vriendelijk brui- tot vleesrood gekleurde graniet wordt vandaag de dag in een

aantal groeven als natuursteen gewonnen onder de naam

'Balmoral Red'. In Nederland wordt deze natuursteensoort nog tamelijk veel in puien en

in grafmonumenten toegepast.

 

Verrassend is dat in de Keientuin in Borger een drietal fraaie zwerfstenen van

Vehmaagraniet zijn aangetroffen. Hoewel de keien door verwering aan de buitenzijde vrij sterk gebleekt zijn, is het gesteentetype desondanks goed herkenbaar.
 

Vehmaagraniet bestaat voornamelijk uit deels idiomorfe (=eigen vorm), rechthoekige bruinachtig

rode kaliveldspaat en veel kwarts. Veelal is de kwarts donker rookkleurig, maar grijsblauwe kwarts is niet ongewoon. Plagioklaas vormt verspreid eveneens rechthoekige, maar kleinere kristallen. Deze zijn zoals vaak in 

rapakivigraniet meest (violet)roodbruin van kleur en zijn daarmee donkerder

van kleur dan de kaliveldspaat. Vooral op het gepolijste oppervlak 

is dit verschil goed te zien. Aan de verweerde buitenkant is

van de rode kleur van de plagioklaas weinig meer te bespeuren. Plagioklaas

verweert namelijk krijtachtig wit of, als het mineraal helemaal is opgelost,

laat het putten na in het oppervlak. Dit laatste is bij de gevonden zwerfstenen

het geval.
 

Vehmaagraniet - Zwerfsteen van Borger (Dr.). Het oppervlak van deze zwerfsteen is door verwering en uitloging gebleekt. Vehmaagraniet is een voorbeeld van een gelijkkorrelige graniet, de meeste typen tenminste. Toch zijn de kaliveldspaten in gelijkkorrelige granieten vrijwel altijd iets groter dan de overige mineralen

Naast het normale gelijkkorrelige type komt ook nog een grover gekorrelde

porfierische Vehmaagraniet voor. Op een paar plaatsen in het westen van het

Vehmaagebied, met name bij het plaatsje Helsinki, worden

roomkleurige typen van deze graniet aangetroffen, zowel fijn- als grofkorrelig.  Van zowel

het porfierische type als van de witte kleurvariëteit zijn op de Hondsrug

zwerfstenen gevonden.

Vehmaagraniet - Zwerfsteen van Borger (Dr.). De maatstreep is 2,5 cm.

Vehmaagraniet - Zwerfsteen van Borger (Dr.). Detail van bovenstaande foto.

 

Terug