Glimmer is een verzamelnaam voor een aantal veelvoorkomende, dunsplijtende mineralen, die opvallen door hun sterke glanzende splijtvlakjes.
Glimmersoorten vormen zeszijdige kristallen die een volmaakte splijting vertonen langs één vlak. Men noemt glimmers daarom ook wel bladsplijters. De glimmerpakketjes zijn met een naald of met een fijn mesje in heel dunne, buigzame bladdjes te splijten. Schilfertjes glimmer vormen altijd blaadjes en nooit korreltjes, zoals hoornblende.
Biotiet uit pegmatiet - Evje, Zuid-Noorwegen |
Muscoviet uit pegmatiet - Evje, Zuid-Noorwegen |
Biotietgraniet - Zwerfsteen van Sellingerbeetse (Gr.).De meeste granieten die we als zwerfsteen oprapen zijn biotietgranieten. De biotiet vormt zwarte spikkels en vlekjes in het gesteente. |
Grijze Revsundgraniet - Zwerfsteen van Emmen (Dr.).De biotiet vormt in dit gidsgesteente relatief dikke pakketjes die door verwering roestig goudglanzend zijn. Sommige van de pakketjes zijn zeskantig, de eigen kristalvorm van biotiet. |
In zwerfstenen zijn twee soorten van belang: muscoviet en biotiet.
In granieten komt vooral de zwarte glimmersoort biotiet voor, soms
vergezeld van zilverkleurige muscoviet. Pegmatieten daarentegen
bevatten vaak alleen muscoviet. Aan de buitenzijde van pegmatieten
kleuren dikke pakketjes muscoviet vaak (grijs)bruinachtig.
Tweeglimmergraniet - Zwerfsteen van Drogeham (Fr.).De naam zegt het al, het gesteente bevat twee glimmersoorten: zwarte biotiet en zilverwitte muscoviet. Op gepolijste oppervlakken is muscoviet vaak rookkleurig bruin. |
Detail van vorige foto. Biotiet is te herkennen aan de smalle zwarte streepjes. Muscoviet is bruin van kleur. |
Tweeglimmergraniet (Härnögraniet) - Zwerfsteen van Borger (Dr.).In het Hondsruggebied zijn tweeglimmergranieten niet erg zeldzaam.Toch wijken de meeste vondsten af van de bekende Tweeglimmergraniet van Angermanland door een grovere korreling en de soms (rose)roodachtige kaliveldspaat. |
Tweeglimmergraniet (Härnögraniet), grijs type - Zwerfsteen van Emmerschans (Dr.).De zilverwitte muscoviet valt bij dit iets grovere type tweeglimmergraniet duidelijk op. |
Muscoviet, ook wel mica genoemd, komt verder veel voor in
laag-metamorfe gesteenten, zoals in schisten en kwartsietschisten.
In deze gesteenten vormt het een hoofdbestandeel. In zeer fijne
vorm wordt muscoviet wel sericiet genoemd. De gesteenten noemt
men sericietschist.
Muscovietschist - Zwerfsteen van Nijbeets (Fr.).Schisten zijn makkelijk splijtende, metamorfe gesteenten. De splijtvlakken zijn bedekt met sterk glanzende schubjes zilverwitte muscoviet. Schisten verschillen van gneizen doordat ze geen veldspaat bevatten. |
Biotietgneis - Zwerfsteen van Stocksee (Dld.).De gelijkenis van sommige typen glimmergneis met schisten is groot. Met de loep zijn in de biotietgneis echter makkelijk korrelige plagioklaaskristallen te ontdekken. In schisten ontbreken die. |
Tweeglimmergneis - Zwerfsteen van GroningenDe fijn verdeelde zwarte biotiet is aanwezig in de meer donkere delen van de gneis. De zilverwitte schubjes van muscoviet zijn iets grover en glinsteren. |
Tweeglimmergneis - Zwerfsteen van Kasseedorf (Dld.).De donkere, onregelmatig golvende strepen en slierten worden door biotiet bepaald. De zilverwit glanzende muscoviet is meer verspreid in het gesteente aanwezig. |
Muscoviet dankt zijn naam aan de Russische stad Moskou. Het werd
vroeger toegepast in Russische lantaarns, die via Moskou werden
geëxporteerd. Mica was de naam voor dun gespleten en op maat
geknipte plaatjes muscoviet, die vroeger als raampjes in kolenkachels
werden toegepast.
Bijzonder is dat muscoviet net als kwarts chemisch bijzonder resistent
is. Bij verwering wordt het alleen mechanisch verkleind. De sterk
glinsterende kleine schubjes vinden we in Drenthe in grote aantallen
in het bekende fijne, geelwitte Peelozand, een smeltwaterafzetting
uit het Elsterien. Dit zand staat ook bekend als ‘poesjeszand’ of
‘glinsterzand’.
Het Balloërveld bij Rolde is een uitgestrekt heideveld, doorsneden door brede zandwegen, die hier en daar uitmonden in zandverstuivingen. Het zand dat hier aan de dag treedt is veelal zeer fijn zogenoemd 'poesjeszand' . Het bevat talloze zeer kleine muscovietschubjes. |
'Poesjeszand' komt op veel plaatsen voor in de ondiepe ondergrond van Friesland, Groningen en Drenthe. Het wordt veel gebruikt als vulzand voor wegaanleg e.d.. Het is smeltwaterzand uit de Elster-ijstijd, dat in de geologie bekend staat als Peelozand. |
De kleur van muscoviet is zilverachtig, soms met een lichtgroene
kleurzweem, soms geelachtig. Biotiet daarentegen is zwart of zwartbruin
van kleur. Deze glimmer komt als sterk glanzende, zwarte schubjes en
spikkels veel voor in graniet. In tegenstelling tot muscoviet verweert
biotiet makkelijk, het bevat ijzer en magnesium. Biotiet kleurt door
vrijkomend ijzer soms prachtig goudgeel. Sommige biotietglimmerschisten
en dito gneizen lijken wel voor een deel uit ‘goud’ te bestaan. Om die
reden zijn in het verleden meermalen zwerfstenen opgeraapt en
meegenomen.
Muscovietpegmatiet - Zwerfsteen van Groningen.Pegmatieten zijn grof- tot grootkorrelige, lichtkleurige granieten, die voornamelijk uit kaliveldspaat en kwarts bestaan. Als glimmersoort is vaak muscoviet aanwezig, hier te herkennen aan de bruinachtige en spiegelende vlekken in het gesteente. |
Biotietgraniet - Zwerfsteen van Groningen.Op de detailfoto zijn tussen de rose kaliveldspaat en de bruine kwarts talrijke goudglanzend verweerde schubjes biotiet te herkennen. |
In sommige zwerfsteensoorten is biotiet omgezet in doffe, groenzwarte
chloriet. In de chlorietvlekken is meestal geen structuur te ontdekken.
Hoewel biotiet in de meeste kristallijne gesteenten zwart van kleur is,
komt het soms in een sterk lakglanzende vorm voor. Deze zeer ijzerrijke,
donkerbruin gekleurde variant noemt men lepidomelaan.
Zwerfstenen met bijzondere glimmersoorten
Lepidoliet
Lepidolietpegmatiet - Zwerfsteen van Mücheln, Plön (Dld.).Lepidoliet is aan zijn karakteristieke kleur makkelijk te herkennen. Zwerfstenen met deze glimmersoort zijn echter uitermate zeldzaam. Lepidoliet is grondstof voor lithium, een zilverwit zacht en zeer reactief metaal. Lithium is de lichtste onder de metaalsoorten. |
Lepidolietpegmatiet - Zwerfsteen van Mücheln, Plön (Dld.).Detailopname van vorige foto |
Fuchsiet en sericiet
Kwartsiet met fuchsiet - Zwerfsteen van Wippingen (Dld.).Fuchsiet is een variëteit van muscoviet. Het dankt zijn groene kleur aan geringe verontreinigingen van chroom. |
Sericietkwartsiet - Zwerfsteen van GroningenFijn verdeelde, zilverwit glanzende muscoviet noemt men wel sericiet. Het komt veel voor in laagmetamorfe gesteenten als (lei)kwartsiet, phylliet en schist. Het oppervlak van de steen op de foto is fraai gerimpeld. Het is een structuur die uit kleine plooitjes bestaat. Ze ontstaan door deformatie. In de geologie noemt men deze rimpeling wel crenulatie. |