Vroeger waren delen van Drenthe bezaaid met stenen. Vooral de Hondsrug stond er om bekend. Bij de ontginning van de heidevelden in de vorige eeuw kwamen bij het spitten en ploegen van de grond op sommige plaatsen zwerfstenen bij duizenden te voorschijn. Akkers die vol lagen met kleine en grote keien waren toen heel gewoon. Opvallend is dat van deze stenenijkdom vandaag de dag weinig tot niets meer over is. Op de akkers en de heidevelden is nauwelijks nog een steen te vinden. Alleen bij graafwerkzamheden komen ze nog te voorschijn. Ook in dit opzicht is Drenthe een uitgeruimde provincie geworden. 

Zwerfstenen verdwijnen door oogst- en bewerkingsmethoden in de landbouw. Bij het

rooien van aardappelen komen ze uit de akker mee omhoog. Bij het sorteren worden de

keien apart gehouden, op hopen gegooid en afgevoerd. Dit maakt dat boeren akkerland

na een aantal jaren oogsten nagenoeg vrij van stenen is.

Omdat vroeger bij het ploegen steeds weer nieuwe stenen te voorschijn kwamen dachten boeren dat deze

in de bodem groeiden. Geen gekke gedachte want vooral op heidevelden spitte men vaak zwerfkeien op met

kleine worteltjes er aan. Aangezien planten leven en groeien dankzij hun wortels, dacht men het bewijs te hebben dat stenen met worteltjes ook in de bodem konden grootgroeien. Het groeien van keien blijkt een echter een moeilijk uit te roeien fabeltje.

 

Het steeds maar weer verschijnen van zwerfkeien op akkers is een fysisch proces dat in

vorstige winters optreedt. Het wordt veroorzaakt door het afwisselend bevriezen en

ontdooien van de grond rond de stenen, waardoor deze heel geleidelijk opvriezen en zo in de bouwvoor

terecht komen. Stenen die bij het oogsten worden afgevoerd zijn voorgoed verdwenen en nieuwe

groeien niet aan.

 

Akker met zwerfstenen - Hoge Veld (Norg (Dr.). Nog niet zo lang geleden waren akkers als deze bezaaid met duizenden zwerfstenen. Na een paar jaren verbouwen en oogsten zijn de meeste keien verdwenen. Voorgoed.	Zwerfstenen - Hoge Veld (Norg (Dr.). Bij het mengwoelen van akkerland komen op sommige percelen bijzonder veel zwerfstenen te voorschijn. De grote aantallen keien zijn gerelateerd aan bepaalde keileemtypen.

Zwerfstenen verdwenen ook nog op een andere manier. In de 19e eeuw werd in Drenthe

op grote schaal aan keiendelven gedaan. Vooral op de Hondsrug was dit een lonende

bezigheid. De rijkdom aan grote en kleine keien was vooral op de oostelijke Hondsrug uitzonderlijk groot. Alle stenen

van het formaat duivenei en groter werden uit de grond opgespit en vervolgens tot gruis

geklopt. Daarmee verhardde men wegen en boerenerven. De grotere keien kregen een

andere bestemming. Die sloeg men in brokken om daarmee de dijken langs de toenmalige

Zuiderzee te versterken. Door deze activiteiten zijn vele miljoenen keien uit het Oost-

Drentse landschap verdwenen.

Het gevolg van dit alles is dat het weinig zin heeft om nu nog op akkers en op heidevelden

naar stenen en fossielen te zoeken, een enkele uitzondering daargelaten. Hier komt bij dat

akkerstenen bij verzamelaars niet populair zijn. Hardnekkig vuil en bruinzwarte humus-

bestanddelen maakt de stenen onaantrekkelijk en vaak ook onherkenaar De vuiligheid laat

zich maar moeilijk verwijderen.
 

IJselmeerdijk bij Schellinkhout (NH.). De verstening van de voormalige Zuiderzeedijken begon vooral in de jaren na 1730. De benodigde zwerfkeien kwamen voor een belangrijk deel uit Drenthe. Vooral de oostkant van de Hondsrug leverde daaraan een belangrijke bijdrage.	Grote zwerfstenen spoorde men op door met dunne ijzeren pennen in de grond prikken. Stuitte men op een flinke kei dan werd die uitgegraven. Grote zwerfkeien brachten in de 18e en 19e eeuw flink meer geld op dan kleinere stenen. dDeze laatste werden fijngeklopt tot gruis en vooral gebruikt voor het verharden van zandwegen en boerenerven.

Terug.

Waar dan wel te zoeken?
Bij graafwerkzaamheden bijvoorbeeld voor wegaanleg, huizenbouw, rioleringen e.d.

Overal in zandig Drenthe en omstreken heb je een goede kans om dan zwerfstenen

te vinden. Na een paar regenbuien zijn de meeste keien schoongespoeld. Dat maakt

het zoeken wel zo plezierig. Je ziet meteen wat je vindt.

 

In het Hondsruggebied komen meer dan elders in Drenthe zwerfstenen uit de bodem

te voorschijn. Bovendien zijn ze minder sterk verweerd dan keien die aan de oppervlakte

hebben gelegen. Let dus op waar gegraven wordt, wees nieuwsgierig en denk niet dat

er geen stenen zullen liggen. Het spannende van stenen zoeken is dat je van te voren

niet weet wat je zult aantreffen. Zelfs de kleinste zandbult levert wel eens

zeldzaamheden op.
 

Zwerfstenen in een uitspoelingsgeul - Exloo (Dr.). Zwerfstenen die uit ongeroerde grond komen zijn na een paar regenbuien prachtig schoon. Afhankelijk van de verweringsgraad zijn de minerale bestanddelen in deze keien goed met het blote oog of met de loep te zien.	Akkerzwerfstenen - Hoge Veld (Norg (Dr.).   Zwerfstenen die van de akkers opgeraapt worden zijn doorgaans bijzonder vuil door aanhechtende zwartbruine humusbestanddelen. Het vuil laat zich slechts met moeite verwijderen. Een winterlange blootstelling aan weer en wind wil nog wel eens helpen of een nachtlang in heet water met bleek en allesreiniger...

In Drenthe zijn nog heidevelden met zandkuilen waar je haar hartenlust stenen kunt

zoeken. Het Balloërveld bij Rolde is daar een goed voorbeeld van. In de grote

zandverstuiving opzij van het schelpenpad liggen duizenden en nog eens duizenden

stenen en steentjes. De grootste zijn inmiddels verdwenen, maar de kleinere 

zijn niet minder interessant. Bovendien wegen die minder, je kunt er dus meer van

meenemen.
 

Zandverstuiving met keizandniveau op het Balloërveld bij Rolde (Dr.).   In de zandverstuiving liggen tienduizenden zwerfstenen. Ze vormen het restant van de laag keileem die in de laatste ijstijd door uitblazing en verspoeling geheel is verdwenen. Alleen de zwaarste bestanddelen bleven liggen.	In het keizand op het Balloërveld vind je een groot sortiment aan zwerfsteensoorten. De stenen zijn weliswaar aan de kleine kant, maar ze zijn schoon en vaak enigszins glanzend gezandstraald. In vuursteentjeskun je makkelijk kleine fossielen vinden.

Het sortiment zwerfstenen op het Balloërveld is bijzonder groot, groter dan op de

Hondsrug. Dat komt omdat de keileemlaag – dat is de ijstijdafzetting die achter bleef

nadat het ijs was weggesmolten – hier in twee sterk verschillende soorten boven elkaar

voorkwam, elk met zijn eigen gezelschap aan zwerfstenen. De keileemafzetting op het

Balloërveld is in de loop van de tijd door verwering en uitspoeling vrijwel overal verdwenen.

Alleen de zware bestanddelen, waaronder stenen, zijn blijven liggen. Je vindt er

zwerfstenen uit Zuidwest-Finland, heel Zweden, de Oostzee en zo nu en dan een enkel

exemplaar uit Zuid-Noorwegen. De vindplaats daar is zeker de moeite waard om eens rond

te neuzen. Bang dat anderen je voor zijn geweest hoef je niet te zijn. Het voortdurend

lopen en graven door kinderen en het verstuiven van zand brengt telkens nieuwe stenen

te voorschijn.

Zandgroeves zijn voor het verzamelen van stenen aantrekkelijke zoekplaatsen. Er vindt iedere dag nieuwe aanvoer plaats en de stenen zijn meestal schoon. Alleen.... in steeds meer groeves ben je niet langer welkom. Door de schaalvergroting is de kans op ongevallen te groot.	De dagelijkse aanvoer van verse zwerfstenen maakt dat je in een bepaalde zandgroeve een interessante lokaalverzameling aan zwerfstenen en fossielen kunt samenstellen, die zich onderscheidt door zijn bijzondere sortiment.

Tenslotte zijn zandgroeves een goede mogelijkheid om stenen te zoeken. Vroeger had

je in Drenthe op tal van plaatsen zandgroeves en zandzuigerijen. Men werkte er

kleinschalig waardoor je veel meer dan tegenwoordig kans had om stenen te vinden.

Zandgroeves zijn er nog wel, maar minder in getal en enorm opgeschaald. Het

productieproces is enorm ‘verbeterd’, d.w.z. voor de exploitant. Dit heeft tot gevolg

dat lang niet overal meer gezocht mag worden. Men vindt het te gevaarlijk. Hier

komt bij dat grotere zwerfstenen, die eerder voor de zuigbuis werden weggevangen en

aan de wal gebracht, nu op de bodem van de zuigplas achter blijven. Men wervelt momenteel met krachtige waterstralen onder water zand op,  dat vervolgens wordt opgezogen. Met het zand komen weliswaar talrijke stenen mee, maar dat zijn overwegend kleine. Als je van

de zuigerbaas al toestemming krijgt om te zoeken, richt je dan op het uitgezeefde grind.

Niet alleen zijn de stenen schoongewassen, in de grindhopen is veel te vinden. Denk niet

dat klein niet interessant is, mooie stenen hoeven niet groot te zijn.
 

Terug.