Delen van Noord-Nederland zijn rijk aan zwerfstenen. In Drenthe kom je ze overal tegen. Iedereen kent de enorme keien die hier en daar in dorpen, in tuinen en langs boerenerven staan opgesteld. De meeste zijn van keihard graniet of gneis, een metamorf gesteente. Grote zwerfstenen, sommige van duizenden kilo's zwaar, komen zo nu en dan bij graafwerkzaamheden te voorschijn. Gelukkig krijgen de meeste keien tegenwoordig een bestemming in de buurt van de vindplaats en worden ze niet langer naamloos afgevoerd naar een of ander tuincentrum elders in ons land.

 

 

 

Zwerfstenen_in_tuin_-_Schapenstreek_RuinenDrjpg Platte_zwerfkei_-_Nieuw_DordrechtDrjpg

In talloze tuinen in Drenthe liggen stenen, soms groot en soms ook erg veel. De tuin op de foto illustreert de rijkdom aan zwerfstenen in sommige delen van Drenthe. Waar? Schapenstreek bij Ruinen (Dr.).

Bij het graven van een bouwput voor een woning komen soms grote keien te voorschijn. Met een vlakke voorzijde is een bestemming al snel gevonden. Waar? In Nieuw-Dordrecht (Dr.).

 


 

Hunebedbouwers gebruikten vergelijkbaar grote keien duizenden jaren eerder al om hun

hunebedden mee te bouwen. Al deze keien, of ze nu groot zijn of klein, noemen we

zwerfstenen en omdat ze uit het noordelijk gelegen Scandinavië komen, 'noordelijke zwerfstenen'. 

 

 

 

Hunebed_bij_Loon Zuidzweedse_graniet_met_drujkbarsten_-_Hoornsemeer_Groningen

Grote zwerfkeien zijn al snel van het formaat 'hunebedkei'. Ze herinneren aan de grote keien waarmee het Trechterbekervolk in de prehistorie de hunebedden bouwde. Waar? Hunebed D15 bij Loon (Dr.).

Grote keien krijgen vaak een opvallende plaats in het landschap. Deze Zuidzweedse graniet ligt aan de rand van een recreatieplas bij Groningen. Opmerkelijk aan de kei zijn de talrijke drukbarsten, beschadigingen die de steen opliep tijdens het ijstransport. Waar? Hoornsemeer bij Eelderwolde (Gr.).

 


 

 

Waarom heten veel stenen zwerfstenen? De meeste keien komen van heel ver. Ze zijn in de Saale-ijstijd,

ca. 150.000 jaar geleden, met het gletsjerijs uit Scandinavië naar ons land vervoerd.

Aangezien de rotsondergrond in die noordelijke landen uit allerlei soorten gesteente

bestaat, is de variatie onder noordelijke zwerfstenen erg groot. De meeste zijn van

graniet, gneis en zandsteen. Maar daarover later meer.
 

 

Biotietgraniet_-_Groningen Mangsbodernazandsteen_-_Sieversdorf_Dldjpg Hoornblendegneis_-_Walchum_Dld

Graniet - Zwerfsteen van Groningen.

 Graniet is een voorbeeld van een gesteente dat door kristallisatie, zeg maar stolling, op grote diepte in de aardkorst uit een gloeiend heet, gesmolten gesteentebrij is ontstaan. 

Gelaagde zandsteen - Zwerfsteen van Sieversdorf (Dld.).

Gesteenten worden door weer en wind aangetast. Ze verweren. Minerale bestandelen lossen op of worden verkleind. De losse afbraakproducten worden door stromend water of door wind verplaatst en elders in lagen boven elkaar afgezet. Omdat kwarts het langst aanwezig blijft, zien we dit mineraal vooral terug in afzettingsgesteenten. Zandstenen bestaan voornamelijk uit kwartskorrels. Zandsteen noemt men ook wel een sedimentair gesteente. 

Gneis - Zwerfsteen van Walchum (Dld.).

 Gneis is een gesteente dat bij verhoogde druk en temperatuur meestal diep in de aardkorst uit andere gesteenten ontstaat. Zowel stollingsgesteenten als afzettingsgesteenten kunnen door omzetting (= metamorfose) in gneis veranderen. Gneis noemt men een metamorf gesteente.

 
 

up Terug.

 

 

Afstandskampioenen onder zwerfstenen

 

 

Sorselegraniet_-_Urk_NOPjpg Grijze_Revsundgraniet_-_Noordbroek_Grjpg

Sorselegraniet - Zwerfsteen van Urk (NOP).

 Dit gesteente komt uit het noorden van Zweden, uit de omgeving van de plaats Sorsele, ruim 2000 km hiervandaan. Het is samen met Linagraniet tot dusver het noordelijkste zwerfsteentype dat in ons land gevonden is. Omdat bekend waar deze graniet vandaan komt, is Sorselegraniet een gidsgesteente.

 

Grijze Revsundgraniet - Zwerfsteen van Ellertshaar (Dr.).

 

 Ook uit Noord-Zweden en ook gidsgesteente, maar van iets zuidelijker herkomst dan Sorselegraniet, is deze Revsundgraniet. Het gesteente valt op door witte eerstelingkristallen van veldspaat. Van dergelijke granieten zegt men dat ze porfirisch zijn.

 

 
 

 

Verdieping
 

 

Gletsjers of landijs? Wat is het verschil?
 

 

In verhalen over zwerfstenen wordt dikwijls gesproken van gletsjers die in de ijstijd een deel van

Nederland bedekt zouden hebben. Dit laatste klopt, maar is tegelijkertijd een misverstand. In de ijstijd

bedekte landijs net als momenteel op Groenland enorme landgebieden onder een dikke deken van ijs. Dit noemen we landijs.

Gletsjers vind je alleen in berglandschappen. Ze ontspringen hoog in de bergen en vormen lange

ijstongen die langs de berghellingen naar beneden bewegen. Landijs daarentegen ligt op land en breidt zich

vanuit het centrum naar alle zijden uit.

 

 

Randzone_landijs_-_Groenland Serrano_gletsjer_Chili

Landijs bedekt grote landgebieden. Voor een bedekking door landijs is een gebergte niet noodzakelijk. De voorrand van het landijs verloopt niet recht. Hier en daar ontspringen, afhankelijk van het reliëf grote ijstongen, die soms kilometers ver in het voorland kunnen opschuiven.

Vanuit het verzamelbekken, hoog in de bergen, verandert sneeuw langzaam in ijs, dat vervolgens door de zwaartekracht langs berghellingen naar beneden glijdt. Gletsjers vinden we daarom alleen in berglandschappen.

 

 

up Terug.

 

© 2010-heden Kijkeensomlaag.nl
Flag Counter